Pierwszeństwo roszczenia wierzyciela pauliańskiego

Monitor Prawa Bankowego 2022/09 Wrzesień

Uchwała Sądu Najwyższego z 2 lutego 2022 r. (III CZP 32/22)

W razie zbiegu – w postępowaniu egzekucyjnym z użytkowania wieczystego – uprawnienia wierzyciela (pauliańskiego), względem którego czynność prawna zbycia tego prawa, zawarta między dłużnikiem a osobą trzecią, została uznana za bezskuteczną (art. 532 k.c.), z uprawnieniem wierzyciela (hipotecznego), który uzyskał na tym prawie zabezpieczenie hipoteczne na podstawie czynności prawnej zawartej z osobą trzecią, ale przed ujawnieniem w księdze wieczystej roszczenia wierzyciela pauliańskiego, mają zastosowanie reguły pierwszeństwa wynikające z ustawy z 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 2204), chyba że wierzyciel pauliański zakwestionował skutecznie czynność prawną ustanowienia hipoteki w trybie skargi pauliańskiej realizowanej w formie powództwa albo zarzutu przeciwko wierzycielowi hipotecznemu (art. 531 § 1 i 2 k.c.).

Postanowieniem z 5.06.2019 r. Sąd Rejonowy odmówił przysądzenia na rzecz wierzyciela J.M. użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej (…) i stwierdził wygaśnięcie skutków przybicia tego prawa.

Sąd pierwszej instancji ustalił m.in., że na podstawie warunkowej umowy sprzedaży z 9.12.2008 r., a następnie umowy bezwarunkowej z 16.02.2009 r. przysługujące D. i W. małż. M. prawo użytkowania wieczystego opisanej wyżej nieruchomości zostało przeniesione na rzecz P. sp. z o.o.; wpis w księdze wieczystej nastąpił 23.03.2009 r. Wyrokiem z 19.03.2013 r. Sąd Okręgowy uznał za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego m.in. umowę zbycia opisanego wyżej prawa użytkowania wieczystego z 16.02.2009 r. Sąd Apelacyjny wyrokiem z 12.02.2014 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego także w odniesieniu do czynności prawnej z 16.02.2009 r. w ten sposób, że uznał ją za bezskuteczną co do zaspokojenia wierzytelności wynikającej z tytułu wykonawczego nr (…).

Po wydaniu w tamtej sprawie wyroku przez Sąd Okręgowy P. sp. z o.o. dokonała obciążenia prawa użytkowania wieczystego przez ustanowienie: 1) hipoteki umownej łącznej na kwotę 4 000 000 zł, w celu zabezpieczenia wierzytelności z tytułu kredytu z 19.12.2008 r. udzielonego przez Bank S.A., która została wpisana 12.04.2013 r. (hipotekę wykreślono w 2015 r.); 2) hipoteki umownej łącznej w kwocie 3 500 000 zł na rzecz J.M. tytułem zabezpieczenia wierzytelności określonych w akcie notarialnym z 12.05.2013 r., której wpis w księdze wieczystej nastąpił 18.06.2013 r. na wniosek złożony 24.05.2013 r.; 3) hipoteki umownej łącznej w kwocie 1 500 000 zł na rzecz A.M. tytułem zabezpieczenia wierzytelności określonych w akcie notarialnym z 22.05.2013 r., której wpis w księdze wieczystej nastąpił 18.06.2013 r. na wniosek złożony 24.05.2013 r.

Uwzględnione wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 12.02.2014 r. roszczenie Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego zostało ujawnione w księdze wieczystej dopiero po jego wydaniu, na wniosek z 17.04.2014 r. Naczelnik, w związku z tym wyrokiem, wystawił 25.11.2014 r. dodatkowy tytuł wykonawczy nr (…) przeciwko małżonkom D. i W. M. z tytułu zaległości podatku VAT-7 w celu postępowania egzekucyjnego z użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej (…) oraz wpisu wszczęcia egzekucji 21.04.2015 r., na wniosek z 27.03.2015 r.

Na skutek zbiegu egzekucji administracyjnej (wniosek Naczelnika Urzędu Skarbowego) z egzekucją sądową (wniosek (...)