Instrument płatniczy

Monitor Prawa Bankowego 2022/07-08 Lipiec - Sierpień

Postęp technologiczny w zakresie usług płatniczych przyspiesza, zmieniają się rynkowe trendy stosowania dotychczasowych rozwiązań, a także pojawiają się zupełnie nowe usługi. Z założenia więc regulacja usług płatniczych miała i powinna być „neutralna technologicznie”, tak aby wprowadzone instytucje i zasady świadczenia usług mogły być stosowane w dłuższym okresie, pomimo dynamicznych zmian. Jednym z fundamentów neutralności technologicznej jest odpowiednie formułowanie definicji podstawowych pojęć – w taki sposób, aby wskazywały one na konstrukcyjne elementy danego pojęcia oraz pozwoliły realizować cel jego wprowadzenia, pomimo zmieniającego się otoczenia rynkowego.

Wojciech Iwański

Z tej perspektywy powinniśmy patrzeć na jedno z podstawowych pojęć w regulacji usług płatniczych, tj. pojęcie instrumentu płatniczego, wyznaczając zakres jego zastosowania oraz rozpatrując, często bardzo skomplikowane, stany faktyczne, w których to pojęcie się pojawia.

Tło historyczne – elektroniczne instrumenty płatnicze i usługi bankowości elektronicznej

- Czym mogę służyć? – spytał jeden z droidów.

- Piwo z beczki – odparł Ratua.

- Dwa kredyty. Pański numer debetowy?

- Gotówka. – Ratua wrzucił dwie monety do szufladki, która wysunęła się z korpusu droida[1].

Aby lepiej zrozumieć obecnie stosowane pojęcie instrumentu płatniczego, także w kontekście pojawiających się nowych rozwiązań płatniczych, należy sięgnąć do jego genezy – zarówno w prawie europejskim, jak i regulacjach na poziomie krajowym. Jak zostanie omówione w dalszej części analizy, tło historyczne ma niebagatelny wpływ na rynkowe podejście do rozumienia „instrumentu płatniczego” – często odrywające się od zmian na poziomie legislacyjnym.

Zalecenie 97/489

Historycznie pojęciem poprzedzającym pojęcie instrumentu płatniczego był „elektroniczny instrument płatniczy”. Na poziomie unijnym pojawiło się ono w Zaleceniu 97/489[2]. W Polsce przepisy Zalecenia 97/489 zostały implementowane w ustawie o elektronicznych instrumentach płatniczych[3].

Zalecenie 97/489 definiowało elektroniczny instrument płatniczy jako instrument umożliwiający jego posiadaczowi dokonywanie transakcji, o których mowa w art. 1(1) tego Zalecenia (tj. przelewów środków oraz wpłat). Obejmowało to zarówno instrumenty płatnicze dostępu zdalnego, jak i instrumenty pieniądza elektronicznego [art. 2 (a) Zalecenia 97/489].

Przez „instrument płatniczy zdalnego dostępu” należało rozumieć „instrument umożliwiający posiadaczowi dostęp do środków pieniężnych znajdujących się na jego rachunku w danej instytucji, za pomocą którego można dokonać płatności na rzecz odbiorcy, oraz, zazwyczaj, wymagający indywidualnego kodu identyfikacyjnego lub jakiegokolwiek innego dowodu identyfikacji. Obejmowało to, w szczególności, karty płatnicze (zarówno karty kredytowe, debetowe, opóźnionej płatności, jak i rozliczeniowe) oraz użycie bankowości telefonicznej i domowej” [art. 2 (b) Zalecenia 97/489][4].

Zalecenie 97/489 wprowadzało więc definicję, która z jednej strony sugerowała szerokie podejście do tematu (obejmowała bowiem zarówno instrumenty fizyczne, takie jak karty płatnicze, jak i „użycie bankowości telefonicznej i domowej”), ale z drugiej strony była nieprecyzyjna, wadliwie sformułowana (błąd definicyjny idem per idem – instrument oznacza instrument) oraz kazuistyczna – poprzez odwołanie do funkcjonujących w danym czasie rozwiązań produktowych i technologicznych, z których przynajmniej część wyszła niebawem z użytku. 

Ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych

Polska implementacja Zalecenia 97/489 wprowadziła definicję częściowo odmienną, choć niepozbawioną dalszych wad. Zgodnie z art. 2 pkt 4 u.e.i.p. elektroniczny instrument płatniczy oznaczał każdy instrument płatniczy, w tym z dostępem do środków pieniężnych na odległość, umożliwiający posiadaczowi dokonywanie operacji przy użyciu informatycznych nośników danych lub elektroniczną identyfikację posiadacza niezbędną do dokonania operacji, w szczególności kartę płatniczą lub instrument pieniądza elektronicznego.

Definicja ta, podobnie jak jej unijny pier (...)