Obowiązek przyjmowania przez akceptantów płatności od konsumentów w gotówce

Monitor Prawa Bankowego 2022/05 Maj

W dniu 5.11.2021 r. weszła w życie nowelizacja z 17.09.2021 r.[1] wprowadzająca art. 59ea u.u.p.[2], na mocy którego akceptant nie może uzależniać zawarcia z konsumentem umowy o świadczenie usługi lub umowy sprzedaży towaru od dokonania zapłaty w formie bezgotówkowej ani odmówić przyjęcia zapłaty od konsumenta znakami pieniężnymi emitowanymi przez Narodowy Bank Polski[3]. Celem niniejszego artykułu jest dokonanie analizy tego przepisu i jego praktycznych implikacji, w szczególności z uwzględnieniem kwalifikacji znaków pieniężnych emitowanych przez NBP jako prawnych środków płatniczych.

Zbigniew Długosz

Marta Merta

W kwietniu 2021 r. NBP opublikował raport[4], z którego wynika, że gotówka nadal pozostaje najczęściej wykorzystywaną metodą płatności wśród Polaków[5]. Systematycznie rośnie jednak procent transakcji dokonywanych w trybie bezgotówkowym, w szczególności z wykorzystaniem instrumentów płatniczych[6]. Jest to również trend obserwowany w pozostałych krajach członkowskich Unii Europejskiej[7]. Jednocześnie Polska podejmuje działania mające na celu promocję dokonywania płatności w formie bezgotówkowej, takie jak „Program Polska Bezgotówkowa”.

Jak wskazano w uzasadnieniu nowelizacji z 17.09.2021 r., wprowadzenie omawianego art. 59ea u.u.p. motywowane było przede wszystkim koniecznością zapewnienia wszystkim konsumentom (w szczególności tym, którzy nie posiadają rachunków płatniczych) prawa wyboru preferowanej przez nich metody płatności w relacjach z przedsiębiorcami oraz przeciwdziałanie zjawisku wyłączenia społecznego niektórych grup (m.in. seniorów)[8]. Jak wynikało bowiem z raportu NBP, 8,3% ankietowanych doświadczyło trudności w dokonywaniu płatności gotówką. Co jednak istotne, wyłącznie 1,6% osób biorących udział w badaniu NBP doświadczało tych trudności często, natomiast pozostała część wskazywała, że miało to miejsce sporadycznie[9]. Dodatkowo warto zauważyć, że – zgodnie z raportem NBP – niemal 98% Polaków korzysta z gotówki (najczęściej wskazywana metoda płatności), a jej udział w liczbie detalicznych transakcji płatniczych w ubiegłym roku wyniósł 46,4%[10]. Takie statystyki każą więc zadać pytanie o zasadność interwencji ustawodawcy, tym bardziej że niektórzy przedsiębiorcy jedynie chwilowo ograniczali płatności gotówkowe z uwagi na pandemię Covid-19.

Nowelizacja z 17.09.2021 r. może być również uznana za idącą w przeciwnym kierunku niż dotychczasowe działania związane z promocją obrotu bezgotówkowego. W ramach prac nad art. 59ea u.u.p. wskazywał na to m.in. Związek Banków Polskich[11]. W tym kontekście warto przytoczyć choćby regulacje ustawy – Prawo przedsiębiorców[12]. W myśl art. 19 p.p. przedsiębiorca dokonujący transakcji z innym przedsiębiorcą, której jednorazowa wartość (bez względu na liczbę wynikających z niej płatności) przekracza 15 000 zł (lub równowartość w walucie obcej), jest zobowiązany dokonać transakcji lub przy (...)