Sprzeczność umowy kredytu indeksowanego z zasadami współżycia społecznego

Monitor Prawa Bankowego 2022/11 Listopad

Wyrok Sądu Najwyższego z 27 maja 2022 r. (II CSKP 314/22)

Postanowienia indeksacyjne, którym nie towarzyszą objęte konsensem stron kryteria limitujące swobodę banku w określaniu kursu waluty indeksacji, należy uznać za niedopuszczalne w relacji banku z przedsiębiorcą.

Powódka I.K. wytoczyła przeciwko pozwanemu Bankowi powództwo o ustalenie nieistnienia wierzytelności pozwanego wynikającej z umowy kredytu firmowego indeksowanego kursem franka szwajcarskiego z 23.04.2008 r., restrukturyzowanej porozumieniem z 24.06.2010 r. zmienionym aneksem z 24.10.2010 r. (umowa kredytu), w zakresie kwoty 1 026 407,31 zł. Powódka sformułowała także żądanie ewentualne ustalenia nieważności umowy kredytu w zakresie określonych w petitum powództwa postanowień umownych, względnie w całości, oraz drugie żądanie ewentualne unieważnienia umowy kredytu w zakresie określonych w petitum powództwa postanowień umownych, względnie w całości.

Sąd Okręgowy wyrokiem z 28.03.2018 r. oddalił powództwo w całości. Ustalił, że powódka prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą (…), polegającą na prowadzeniu sklepu obuwniczego, aktualnie zawieszoną. W dniu 17.07.2007 r. jako osoba fizyczna zawarła z bankiem B. S.A. umowę o kredyt budowlany w walucie frank szwajcarski (CHF) w wysokości 17 889,03 CHF, który przeznaczyła na wykończenie domu. W 2008 r. powódka była zainteresowana uzyskaniem kolejnego kredytu. Udała się do dwóch banków, m.in. do poprzednika prawnego pozwanego. W banku doradzono jej kredyt indeksowany w CHF jako spełniający jej oczekiwania. Kredyt taki był możliwy do uzyskania jedynie dla osób prowadzących działalność gospodarczą, bowiem w 2008 r. w pozwanym Banku nie było pożyczek w walucie obcej dla osób fizycznych. Przy kredycie w złotym rata była wyższa o 30-40%.

W dniu 23.04.2008 r. powódka jako prowadząca działalność gospodarczą pod nazwą (…) zawarła z Bankiem umowę Kredytu Firmowego [...] indeksowanego kursem CHF na kwotę 662 428 zł na warunkach określonych w umowie i „Regulaminie kredytowania przedsiębiorców w [...] Bank” (regulamin), stanowiącym integralną część umowy. Saldo kredytu w walucie obcej miało zostać obliczone według zasad opisanych w regulaminie na podstawie kursu waluty obcej obowiązującego w dacie uruchomienia kredytu lub w przypadku kredytu wypłacanego w transzach – kursów waluty obcej obowiązujących w dacie uruchomienia poszczególnych transz kredytu.

Informacja o kwocie kredytu w walucie obcej miała zostać przesłana kredytobiorcy z harmonogramem spłat w terminie do 14 dni od daty uruchomienia kredytu. Kredyt miał zostać wykorzystany na spłatę kredytu udzielonego przez B. S.A., finansowanie działalności bieżącej, pokrycie opłaty za czynności związane z wyceną nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu i pokrycie prowizji za udzielenie kredytu należnej bankowi (…).

Regulamin określał szczególne uwarunkowania dla kredytów indeksowanych do waluty obcej. Wniosek kredytowy był składany w złotych, a kwota uruchamianego kredytu w walucie była ustalana na podstawie kursu kupna waluty, do której indeksowany był kredyt, określonego w tabeli obowiązującej w momencie uruchomienia kredytu lub poszczególnych jego transz. Wypłata kredytu następowała w złotowej równowartości kwoty w walucie, a spłata rat – w złotych według kursu sprzedaży dewiz określonego w tabeli na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty.

W związku z problemami ze spłatą kredytu 24.06.2010 r. strony zawarły porozumienie o restrukturyzacji kredytu, a 8.12.2014 r. – aneks do porozumienia, w którym powódka uznała roszczenia pozwanego z tytułu umowy kredytu co do zasady i co do wysokości na dzień zawarcia aneksu w kwocie 995 444,75 zł, co stanowiło równowartość 273 819,87 CHF. Powódka spłacała kredyt do stycznia 2017 r.

Analizując postanowienia umowy, Sąd Okręgowy przyjął, że strony zawarły umowę kredytu przewidzianą w art. 69 ustawy z 21.08.1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2021, poz. 2439, dalej: „p.b”.) w walucie polskiej, denominowanego do waluty obcej. Rozkład obowiązków stron był zdaniem Sądu typowy dla umowy kredytu i odpowiadał jej definicji – pozwany oddał powódce do dyspozycji kwotę wyrażoną w złotych, przy czym jej wysokość w dniu uruchomienia kredytu została przeliczona i wypłacona według kursu kupna waluty obcej, zaś powódka jest obowiązana zwrócić kapitał kredytu i zapłacić odsetki naliczone według zmiennej stopy procentowej zależnej od stopy LIBOR 3M.

W ocenie Sądu nie było podstaw do kwestionowania dopuszczalności tego rodzaju konstrukcji prawnej. Wykorzystanie mechanizmu indeksacji co do zasady nie narusza natury kredytu, przepisów ustawy – Prawo bankowe ani innych przepisów prawa krajowego lub międzynarodowego. Pogląd wskazujący na dopuszczalność umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażany jest także z powołaniem się na art. 353 k.c. i art. 69 p.b. w orzecznictwie. Z art. 69 ust. 2 pkt 2 i 4 p.b wynika, że określona w umowie kredytu waluta kredytu i oznaczona w tej umowie waluta spłaty kredytu nie muszą być tożsame.

Nie można również, w przekonaniu Sądu, zgodzić się z powódką, by zawierając przedmiotową umowę, pozwany dopuścił się naruszenia zasad współżycia społecznego, dobrych obyczajów lub zasady swobody kontraktowej, przenosząc na nią ryzyko kontraktowe związane ze zmianą kursu waluty i nie podając wszystkich informacji o rodzaju udzielanego kredytu.

Nawet jeśli powódka kierowała się radami pracownika pozwanego, to jednak do niej należała ostateczna decyzja co do zawarcia umowy. Decyzja ta powinna być przemyślana, skoro kwota, o którą ubiegała się powódka, wynosiła ok. 600 000 zł. Szczegółowe warunki spłaty kredytu określał regulamin, w którym postanowiono, że wypłata kredytu następuje w złotowej równowartości kwoty w walucie, a s (...)