Przysądzenie własności nieruchomości w obliczu ogłoszenia upadłości egzekwowanego dłużnika

Monitor Prawa Bankowego 2023/03 Marzec

Ogłoszenie upadłości niesie za sobą szereg rozmaitych konsekwencji dla dłużnika i jego majątku. Choć w centralnym punkcie postępowania upadłościowego znajduje się dłużnik, proces upadłości oddziałuje także na innych uczestników obrotu gospodarczego, w tym kontrahentów dłużnika, jego wierzycieli i podmioty, które zamierzają nabyć od dłużnika – wobec którego następnie ogłoszono upadłość – określone składniki majątkowe. Przedmiotem niniejszej publikacji jest omówienie wybranych aspektów ustawowo przewidzianego wyjątku od reguł kształtujących wpływ ogłoszenia upadłości na egzekwowanego dłużnika. Chodzi o przypadek, w którym upadłość zostaje ogłoszona na końcowym etapie egzekucji syngularnej skierowanej do nieruchomości, gdy doszło już do udzielenia prawomocnego przybicia, lecz inwestor (nabywca) nie zdołał jeszcze uzyskać prawa własności nieruchomości.

Norbert Frosztęga

Wojciech Pustelnik

Zakaz egzekucji w czasie upadłości

Jednym z podstawowych następstw wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest wstrzymanie – a docelowo umorzenie – postępowań egzekucyjnych. O tym, jak dużą wagę ustawodawca przykłada do regulacji związanych z niedopuszczalnością prowadzenia egzekucji w razie ogłoszenia upadłości, świadczy ewolucja, jaką na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci przeszedł przepis wysławiający ten zakaz. W dawno nieobowiązującym akcie prawnym, tj. w art. 63 p.u. z 1934 r.[1], wskazywano, że: „Postępowanie egzekucyjne, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości przeciwko upadłemu w poszukiwaniu jego długu osobistego, będzie zawieszone z ogłoszeniem upadłości. Będzie ono umorzone z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.”[2]. W początkowej fazie obowiązywania przepisów nowej ustawy[3] (tj. do 2.05.2009 r.) art. 146 p.u.n. stanowił, że: „Postępowanie egzekucyjne – zarówno sądowe, jak i administracyjne – wszczęte przeciwko upadłemu przed ogłoszeniem jego upadłości ulega zawieszeniu z mocy prawa z datą ogłoszenia upadłości. Postępowanie egzekucyjne umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości”. Ustawodawca uzależniał zatem umorzenie egzekucji z mocy prawa od tego, czy toczyła się przeciwko upadłemu.

Oderwanie się od przesłanki podmiotowej nastąpiło po znowelizowaniu[4] art. 146 ust. 1 p.u.n. (w wersji obowiązującej od 2.05.2009 r. do 31.12.2015 r.). Wówczas przypisano znaczenie nie podmiotowi egzekucji ani jej przedmiotowi, lecz statusowi wierzytelności dochodzonej od dłużnika. Przepis w podanym przedziale czasowym przewidywał, że: „Postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności podlegającej zgłoszeniu do masy upadłości, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości”. Relewantne zatem było to, czy egzekwowana wierzytelność podlega zgłoszeniu do masy upadłości.

Dopiero od 1.01.2016 r.[5] (data wejścia w życie) ustawodawca przesunął zupełnie akcent na przedmiot egzekucji. Postanowił, że istotne jest tylko to, czy przedmiot podlegający egzekucji wchodzi w skład masy upadłości. Kluczowe znaczenie ma art. 146 ust. 1 zd. 1-2 p.u.[6]: „Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości”.

Przywołany zakaz egzekucji (syngularnej) w toku egzekucji (uniwersalnej) został przez ustawodawcę zakreślony w sposób szeroki. W przepisie mowa jest o postępowaniach egzekucyjnych skierowanych do majątku wchodzącego w skład masy upadłości (przesłanka przedmiotowa), nie zaś tylko o postępowaniach egzekucyjnych przeciwko upadłemu (przesłanka podmiotowa). To, co konstytuuje masę upadłości, również ujęto szeroko. W jej skład wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w art. 63-67a p.u. Domniemywa się przy tym, że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego. A contrario nie ulegają zawieszeniu oraz umorzeniu postępowania egzekucyjne skierowane do składników majątku upadłego, które do masy upadłości nie wchodzą. W takich przypadkach dopuszczalne jest kontynuowanie takich postępowań po ogłoszeniu upadłości oraz wszczynanie nowych. „Takie postępowania toczą się na zasadach ogólnych przeciwko upadłemu, poza ramami postępowania upadłościowego”[7].

Co więcej, nawet w stanie prawnym przed 2.05.2009 r., kiedy przepis ten traktował jedynie o postępowaniu egzekucyjnym – zarówno sądowym, jak i administracyjnym – wszczętym przeciwko upadłemu, w praktyce przyjęto, że wszelkie egzekucje skierowane do upadłego i jego majątku toczyć się nie mogą. Przykładowo, w postanowieniu z 10.10.2016 r.[8] sąd upadłościowy, w sprawie dotyczącej czynności zdziałanej w warunkach bezskuteczności, stwierdził, że: „Sąd upadłościowy podziela zarzut Upadłego co do tego, że niezależnie od tego, czy zastosowanie w sprawie ma art. 146 ust. 1 p.u.n. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 2 maja 2009 r. […] czy też od dnia 2 maja 2009 r., to w każdym z tych stanów prawnych doszło do umorzenia z mocy prawa postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec nieruchomości Upadłego […] postępowanie egzekucyjne w sprawie KM (…) umorzyło się z mocy samego prawa w trybie art. 146 ust. 1 p.u.n. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 2 maja 2009 r. nie może być kontynuowane”[9].

Nie bez znaczenia pozostaje cel ustawodawcy, którym kierował się, modyfikując treść art. 146 p.u. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy[10]: „W art. 146 p.u.n. wprowadza się następujące zmiany: Wyraźne wskazanie, że zawieszeniu z mocy prawa podlegają postępowania egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości. Zmiana ta ma na celu wyeliminowanie możliwości kontynuowania jakichkolwiek postępowań egzekucyjnych w toku postępowania upadłościowego”. Uzupełniająco dodać należy, iż konsekwentnie ustawodawca wprowadził równolegle zmiany w art. 53 ust. 5 p.u. (obowiązek zawiadamiania o upadłości w dniu jej ogłoszenia znanych sądowi organów egzekucyjnych). Ma to umożliwić organom egzekucyjnym zastosowanie się do dyspozycji art. 146 p.u.

Konsekwencją uregulowań prowadzących, wskutek ogłoszenia upadłości, do zawieszenia, a następnie umorzenia postępowań egzekucyjnych, jest przyjęcie w art. 146 ust. 3 p.u., że po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy upadłości oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego.

Przywołane powyżej regulacje, a ujmując szerzej, zagadnienie wzajemnych powiązań między postępowaniem egzekucyjnym a upadłościowym stanowi dla literatury nieustająco ważki przedmiot rozważań[11]. Efektem pracy przedstawicieli doktryny są między innymi trafne spostrzeżenia dotyczące przyczyn unormowania przez ustawodawcę tej kwestii poprzez przyznanie pierwszeństwa egzekucji uniwersalnej, względem egzekucji syngularnej. Przykładowo, z komparatystycznej analizy P. Feligi, poprzedzonej opisem genezy uregulowań, płyną następujące wnioski[12]. Wspólnym mianownikiem egzekucji o charakterze syngularnym i uniwersalnym jest przymusowa realizacja celu w postaci zaspokojenia wierzycieli dłużnika. Odmienność polega na doborze ścieżki prowadzącej do jego osiągnięcia. Pierwsza z procedur prowadzona jest na podstawie tytułu wykonawczego, a jej przedmiotem są niektóre składniki majątku dłużnika. Zaspokojenie wierzycieli odbywa się w oparciu o zasadę pierwszeństwa. Egzekucja uniwersalna zaś obejmuje cały majątek dłużnika, a w jej toku realizacja zobowiązań dłużnika przebiega według zasady równomiernego i wspólnego zaspokojenia wierzycieli (a par conditio creditorum). Autor stwierdza, że równoczesne występowanie obu egzekucji rodziłoby konkurencję w zaspokojeniu wierzycieli, co miałoby nieuzasadnione konsekwencje dla partycypacji wierzycieli w stratach. Co istotne, P. Feliga przywołuje również poglądy innych przedstawicieli doktryny, którzy opowiadając się za prymatem egzekucji o charakterze uniwersalnym, wskazują, że postępowanie upadłościowe zastępuje poszczególne egzekucje syngularne[13], egzekucja uniwersalna ma szczególny charakter względem syngularnej[14], a z istoty egzekucji generalnej wynika, że w jej toku wyłączone jest odrębne postępowanie egzekucyjne[15].

W ramach uzupełnienia warto wspomnieć jeszcze o bardzo syntetycznym, ale oddającym w prostych słowach istotę wzajemnych relacji między egzekucją syngularną a uniwersalną, stanowisku Sądu Apelacyjnego w Warszawie: „Nie można prowadzić egzekucji w egzekucji”[16]. Źródła zasady pierwszeństwa egzekucji uniwersalnej względem syngularnej wyartykułowanej w art. 146 p.u. będą następnie przydatne do rozstrzygnięcia zakreślonych poniżej kwestii problematycznych.

Wyjątek od zakazu egzekucji

Postępowanie upadłościowe należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Jest to przejaw jednej z fundamentalnych zasad prawa upadłościowego, popularnie określanej mianem zasady optymalizacji. Stanowi ona wskazówkę interpretacyjną na wypadek konfliktu interesów poszczególnych wierzycieli lub innych podmiotów (w tym ogólnej potrzeby pracowników upadłego, czyli utrzymania miejsc pracy). Pierwszeństwo przyznaje się interesowi wierzycieli, pojmowanemu w kategoriach ilościowych, tj. stopnia zaspokojenia[17].

Kierując się dyrektywą prymatu zaspokojenia wierzycieli, ustawodawca zdecydował się wprowadzić w przywołanym wcześniej art. 146 p.u. wyjątek od zakazu prowadzenia egzekucji (podejmowania czynności egzekucyjnych) w toku postępowania upadłościowego. Wyłom ten dotyczy sytuacji, gdy wobec dłużnika prowadzona była egzekucja syngularna, której przedmiotem była nieruchomość, lecz przed jej nabyciem doszło do ogłoszenia upadłości egzekwowanego dłużnika. Ustawodawca w art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. przewidział, że: „zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności nieruchomości, jeżeli przybicia prawomocnie udzielono przed ogłoszeniem upadłości, a nabywca egzekucyjny wpłaci w terminie cenę nabycia”.

Choć przewidziany wyjątek prima facie wydaje się klarownie określony, w praktyce budzi szereg wątpliwości interpretacyjnych. Praktyka unaocznia, że problematyczne są w szczególności dwie kwestie. Po pierwsze, czy w myśl art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. do wpłaty ceny nabycia i przysądzenia własności ma dojść najpóźniej do dnia poprzedzającego uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości, czy może to nastąpić również po prawomocnym ogłoszeniu upadłości (kiedy egzekucje umarzają się ex lege)? Po drugie, czy w sytuacji, gdy nabywca – po udzieleniu mu prawomocnego przybicia – zaliczy wierzytelność na poczet zaoferowanej ceny (bądź wierzytelność zostanie zaliczona na poczet ceny przejęcia w trybie pozalicytacyjnym), można mówić o ziszczeniu się wszystkich przesłanek pozwalających na przysądzenie na jego rzecz własności nieruchomości?

Moment wpłaty ceny nabycia i przysądzenia własności

Źródłem wątpliwości co do pierwszego z zaprezentowanych problemów jest redakcja art. 146 ust. 1 p.u. Literalnie brzmienie tego przepisu wskazuje po pierwsze, że postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości, a następnie umorzeniu po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Po drugie stanowi, że przysądzenie własności nieruchomości, w razie prawomocnego przybicia przed ogłoszeniem upadłości, a także terminowej wpłaty przez nabywcę ceny nabycia, dopuszczalne jest wyłącznie w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego. Przepis art. 146 ust. 1 p.u. można czytać w ten sposób, że tylko w fazie zawieszenia egzekucji może dojść do przysądzenia własności nieruchomości, a ramy czasowe tego stanu zawieszenia wyznacza ogłoszenie upadłości dłużnika (wówczas egzekucja syngularna ulega ex lege zawieszeniu) oraz uprawomocnienie się tego postanowienia (następuje umorzenie egzekucji ex lege). A contrario nie można przysądzić własności nieruchomości na rzecz nabywcy po umorzeniu postępowania egzekucyjnego.

Surowa, literalna wykładnia przepisu powoduje, że jedynie w krótkim okresie następującym po ogłoszeniu upadłości dłużnika nabywca mógłby wpłacić cenę nabycia, a następnie uzyskać przysądzenie własności[18]. Uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości powoduje ex lege umorzenie egzekucji syngularnej skierowanej do majątku wchodzącego do masy upadłości. W myśl powyższej wykładni, również egzekucja, o której mowa w art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. ulega wówczas umorzeniu i moment ten zamyka drogę do wydania postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości, ergo do formalnego transferu prawa własności nieruchomości na rzecz nabywcy[19].

Powyższa wykładnia – po pierwsze – nawet na gruncie stricte językowym nie jest w pełni jednoznaczna[20] oraz – po drugie – nie wytrzymuje konfrontacji z pozostałymi metodami wykładni, w szczególności interpretacją o charakterze celowościowym. Nieracjonalne skutki dosłownej wykładni art. 146 ust. 1 p.u. ukazuje zwłaszcza analiza celu przepisu. Jak przyjmuje się w literaturze, instrument przewidziany w art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. chroni interes nabywcy, który wpłacił cenę w toku egzekucji, a jednocześnie niesie pozytywne skutki dla wierzycieli upadłościowych. Po pierwsze cena nabycia transferowana jest do masy upadłości (art. 146 ust. 2 p.u.). Po drugie odpada konieczność obarczenia masy ekonomicznym ciężarem zabezpieczenia, zarządu i likwidacji nieruchomości[21]. Ratio legis sprowadza się zatem do tego, aby – z jednej strony – zapobiec zniweczeniu efektów, będącej na zaawansowanym etapie, egzekucji syngularnej skierowanej do nieruchomości, a – z drugiej strony – zabezpieczyć wpływ środków pieniężnych do masy upadłości i jednocześnie wyeliminować konieczność jej obciążenia kosztami, które musiałyby zostać poniesione w razie likwidacji nieruchomości w postępowaniu upadłościowym.

Norma dekodowana z art. 146 ust. 1 p.u. ma zatem, mówiąc w pewnym uproszczeniu, kształtować sytuację win-win. Inwestor (nabywca), po zaangażowaniu czasu i środków, otrzymuje prawo własności nieruchomości, do której skierowano egzekucję. Z kolei środki wpłacone przez niego tytułem ceny zostają na mocy art. 146 ust. 2 p.u. przekazane do masy upadłości, gdzie – po odpowiednim „potrąceniu” na koszty postępowania upadłościowego i inne zobowiązania masy upadłości – rozdysponowane zostaną między wierzycieli. Nie dochodzi więc do zniweczenia czynności podjętych w toku postępowania egzekucyjnego. Ponadto – patrząc z perspektywy interesów masy upadłości – rachunek ekonomiczny takiego układu zdarzeń wypada na jej korzyść. Fundusze masy upadłości zasilone zostają środkami pieniężnymi, które wpłacił nabywca, bez potrzeby ich wydatkowania na zabezpieczenie, zarząd i likwidację nieruchomości.

Silne argumenty natury teleologicznej przemawiają zatem za wykładnią art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. w ten sposób, że jeżeli w toku egzekucji syngularnej udzielono prawomocnego przybicia przed ogłoszeniem upadłości, to wpłata ceny nabycia (terminowa) i wydanie postanowienia o przysądzeniu własności mogą nastąpić już po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Stanowisko takie wyrażono zarówno w doktrynie[22], jak i orzecznictwie[23]. Pomimo kierunkowo zbieżnych konkluzji, przywołane poglądy są odmienne co do aspektów proceduralnych. Precyzując, występują rozbieżności co do oceny tego, czy w przypadku z art. 146 ust. 1 zd. trzecie p.u. dochodzi w ogóle do umorzenia egzekucji ex lege po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika egzekwowanego.

Uchwała Sądu Najwyższego z 18.11.2021 r. (III CZP 77/20)[24] została podjęta na kanwie stanu faktycznego, w którym do zapłaty ceny nabycia i przysądzenia doszło już po uprawomocnieniu się ogłoszenia upadłości egzekwowanego dłużnika. Jak wynika z treści uzasadnienia, skład orzekający przyjął, że również w takich przypadkach, z uwagi na prawomocność postanowienia o ogłoszeniu upadłości, dochodzi do umorzenia z mocy prawa postępowania egzekucyjnego skierowanego do nieruchomości[25]. Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że zgodnie z art. 826 § 1 k.p.c. umorzenie takie nie może naruszać praw osób trzecich. Do tej kategorii skutków, przykładowo, zakwalifikował prawo nabywcy do przysądzenia na jego rzecz własności nieruchomości, jeżeli wcześniej udzielono mu przybicia i wykonał on warunki licytacyjne[26] (odnośnie do tej kwestii szerzej w dalszej części artykułu). SN skłonił się zatem do sformułowania konkluzji zawartych w orzeczeniu z uwagi na powiązanie art. 826 oraz art. 998 k.p.c., a nie brzmienie art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u.[27].

Z perspektywy dalszych rozważań trzeba wyeksponować następujący wniosek wynikający z omawianego orzeczenia. Sąd Najwyższy przyjmuje, że uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości prowadzi do umorzenia również tego postępowania egzekucyjnego, o którym mowa w art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. (skierowanego do nieruchomości i będącego w chwili ogłoszenia upadłości na zaawansowanym etapie, czyli po uprawomocnieniu się postanowienia o udzieleniu przybicia).

Przeprowadzona przez Sąd Najwyższy wykładnia przepisów k.p.c. uchodzi w doktrynie za celowościową i systemową[28]. S. Cieślak trafnie wskazuje, że w uchwale tej zignorowano istotny problem natury formalnej, tj. „(…) kwestię dopuszczalności dokonywania przez organ egzekucji sądowej czynności egzekucyjnej, jaką stanowi niewątpliwie wydanie postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości, poza ramami czasowymi postępowania egzekucyjnego”[29]. Powołany autor ocenia, że gdy wydaje się postanowienie o przysądzeniu własności nieruchomości po umorzeniu egzekucji syngularnej z mocy prawa, naruszone zostają granice formalizmu procesowego. Niemniej cytowany przedstawiciel doktryny kierunkowo aprobuje orzeczenie Sądu Najwyższego. Dopuszcza w omawianych przypadkach przysądzenie własności nieruchomości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości w umorzonej – wedle stanowiska SN wyrażonego w głosowanej uchwale – egzekucji syngularnej.

Mając na uwadze powyższe uwagi S. Cieślaka, paradoksalnie trzeba jednak opowiedzieć się za wykładnią zaproponowaną przez Sąd Apelacyjny w Łodzi[30]. Skład orzekający w tej sprawie przyjął, że art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. ma charakter wyjątkowy, jednak w ramach jednostki redakcyjnej tekstu prawnego, w której został zamieszczony – art. 146 ust. 1 p.u. Warto przytoczyć w całości wywód sądu, bowiem ma on istotne znaczenie w dalszych rozważaniach: „Wykładnia literalna i logiczna art. 146 ust. 1 zdanie trzecie [p.u.] prowadzi do wniosku, że stanowi wyjątek od reguł wyrażonych w zdaniu pierwszym i drugim tego przepisu. Mimo ogłoszenia upadłości dłużnika, ustawodawca zadecydował o kontynuowaniu egzekucji singularnej skierowanej do nieruchomości wchodzącej w skład masy upadłości, jeśli znalazła się ona na określonym zaawansowanym etapie, tj. przed ogłoszeniem upadłości prawomocnie udzielono przybicia nabywcy nieruchomości. W tym jednym wypadku egzekucja sądowa lub administracyjna z nieruchomości nie ulega umorzeniu z mocy samego prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości, co nieuchronnie w przypadku egzekucji sądowej powodowałoby przecież skutki przewidziane w art. 826 k.p.c.”[31].

Zalety tego kierunku wykładni są następujące. Po pierwsze przyjęcie, że nie dochodzi do umorzenia z mocy prawa postępowania egzekucyjnego w przypadkach określonych w art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. pozwala uniknąć niepożądanej sytuacji, na którą wskazuje S. Cieślak, tzn. wydania postanowienia o przysądzeniu własności niejako w „próżni” – poza ramami postępowania egzekucyjnego. W ten sposób zniwelowane zostają powiązane problemy, w szczególności rodząca się wątpliwość, czy dopuszczalne byłoby zaskarżenie postanowienia sądu o przysądzeniu własności, wydanego w umorzonym postępowaniu egzekucyjnym. Po drugie wykładnia ta zasadniczo nie stoi w opozycji do literalnego brzmienia przepisu. Wręcz przeciwnie, pozwala nadać racjonalne skutki dosłownej wykładni art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. Przyjęcie, że nie dochodzi do umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy prawa, spowoduje, że – jak ujmuje to art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. – do przysądzenia własności dojdzie w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym. Po trzecie ten kierunek interpretacji wzmocniony zostaje argumentacją systemową. Artykuł 146 ust. 1 zd. 3 p.u., który ponad wszelką wątpliwość ma charakter wyjątku, został przez ustawodawcę usytuowany tuż po przepisie formułującym ogólną zasadę umorzenia ex lege postępowań egzekucyjnych skierowanych do majątku wchodzącego do masy upadłości, gdy uprawomocniło się postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika. Po czwarte wykładnia ta pozwala zachować aktualność wszystkich podniesionych wcześniej argumentów celowościowych, a nawet wzmocnić je w zakresie dotyczącym konieczności zapewnienia ochrony interesu nabywcy egzekucyjnego. Gwarancje jego praw zostają zrealizowane lepiej w egzekucji syngularnej niż we wspomnianej, skazanej na stan niepewności prawnej, „próżni” proceduralnej, kiedy to de facto decyzje procesowe zapadają poza ramami postępowania. Po piąte za tym kierunkiem wykładni przemawiają względy pragmatyczne. Przeprowadzenie czynności po prawomocnym przybiciu przebiegnie sprawniej i szybciej w granicach czasowych egzekucji syngularnej niż w przypadku, gdyby czynności te miały zostać wykonane po umorzeniu postępowania egzekucyjnego. Zniknie wtedy, bądź co bądź uzasadniona i naturalna, niechęć do podejmowania jakichkolwiek czynności poza granicami czasowymi egzekucji syngularnej.

Podsumowując ten fragment, o ile stanowisko dopuszczające wydanie na podstawie art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest już poglądem przeważającym w doktrynie i orzecznictwie, to jednak sposób, w jaki ma to nastąpić wciąż wywołuje poważne wątpliwości. Choć w warstwie merytorycznej więcej przemawia za wykładnią zaproponowaną w omówionym wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi[32], to z uwagi na uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego (III CZP 77/20) istnieje niestety ryzyko, że praktykę zdominuje odmienne stanowisko interpretacyjne. W myśl tego stanowiska w omawianym przypadku dochodzi do umorzenia ex lege egzekucji syngularnej, a przysądzenie własności (oraz ewentualnie wpłata ceny, jeżeli nie dokonano jej wcześniej) następuje w „próżni” umorzonego postępowania egzekucyjnego.

Wykonanie warunków licytacyjnych przez zaliczenie wierzytelności na poczet ceny nabycia

Interpretacja art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. wywołuje również wątpliwości co do drugiego z zarysowanych na wstępie problemów. Przepisy k.p.c. przewidują w niektórych sytuacjach możliwość wykonania warunków licytacyjnych bez konieczności wpłaty w pieniądzu ceny nabycia. Zgodnie z art. 968 § 1 k.p.c. nabywca może zaliczyć na poczet ceny własną wierzytelność lub jej część, jeżeli znajduje ona pokrycie w cenie nabycia. Paragraf drugi przywołanego artykułu wskazuje zaś na możliwość zaliczenia na poczet ceny wierzytelności cudzej. Zastosowanie powyższej instytucji w toku postępowania egzekucyjnego – czy to na tzw. przedpolu upadłości, czy już po ogłoszeniu upadłości egzekwowanego dłużnika – rodzi poważne wątpliwości. Z uwagi na brzmienie art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u., nie jest jasne, jakie skutki przyniesie takie działanie nabywcy (inwestora).

Próbując rozstrzygnąć zarysowany problem interpretacyjny, dla jasności wywodu należy wskazać, o jaki stan faktyczny chodzi. W toku postępowania egzekucyjnego licytant zaoferował najwyższą cenę, otrzymał przybicie, doszło do jego uprawomocnienia się, a następnie ogłoszona została upadłość dłużnika. Otrzymawszy wezwanie do złożenia ceny nabycia, nabywca korzysta ze ścieżki proceduralnej przewidzianej w art. 968 § 1 k.p.c. i dokonuje zaliczenia własnej wierzytelności na poczet ceny.

W razie takiej sekwencji zdarzeń pozostaje niejasne, czy – z uwagi na brzmienie art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. – działanie inwestora wywiera zamierzony przez niego skutek. Gdyby przyjąć, że powyższy przepis nie sprzeciwia się skorzystaniu przez nabywcę z dobrodziejstwa zarachowania wierzytelności na poczet ceny nabycia, to wówczas dojdzie do przysądzenia własności nieruchomości na rzecz nabywcy, a po uzyskaniu przez to orzeczenie waloru prawomocności na podstawie art. 999 § 1 k.p.c. własność zostanie przeniesiona do jego majątku. W takim układzie zdarzeń tracą na znaczeniu podniesione wcześniej argumenty natury celowościowej. Zaliczenie przez nabywcę wierzytelności na poczet ceny nabycia spowoduje, że do masy upadłości nie trafią środki, które zostałyby wpłacone tytułem uiszczenia ceny, gdyby nabywca nie skorzystał ze ścieżki ustanowionej w art. 968 k.p.c. Jedynie niewielką „rekompensatą” dla masy upadłości jest zasilenie jej – w myśl art. 146 ust. 2 p.u. – wpłaconą w pieniądzu kwotą rękojmi. Również drugi aspekt argumentacji celowościowej ulega rozrzedzeniu – im większa część ceny nabycia zostaje zaliczona na poczet wierzytelności, tym słabsze jest uzasadnienie ochrony nabywcy, skoro w dużej mierze ograniczone zostało jego zaangażowanie kapitałowe w procedurę nabycia nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego. Z drugiej strony prima facie aktualne wydają się uwagi poczynione przez Sąd Najwyższy w powołanej wcześniej uchwale. W opisanej sekwencji zdarzeń, zgodnie z art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u., nabywca uzyskał prawomocne przybicie jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, a następnie – wskutek wykonania warunków licytacyjnych w trybie zaliczenia wierzytelności na poczet ceny – nabył na podstawie art. 995 k.p.c. prawo do przysądzenia własności nieruchomości.

Powyższe zapatrywanie godzi jednak w fundamentalną zasadę postępowania upadłościowego – wyrażoną w art. 2 ust. 1 p.u. zasadę optymalizacji. Ponadto stawia nabywcę, który dokonuje zaliczenia wierzytelności, w uprzywilejowanej sytuacji względem pozostałych wierzycieli dłużnika. W ocenie autorów zapatrywanie to nie jest również dopuszczalne z uwagi na brzmienie art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u.

Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z powołanym przepisem: „Zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności nieruchomości, jeżeli przybicia prawomocnie udzielono przed ogłoszeniem upadłości, a nabywca egzekucyjny wpłaci w terminie cenę nabycia”. Przepis pozwala zatem na przysądzenie własności nieruchomości po ogłoszeniu upadłości dłużnika, gdy spełnione są następujące przesłanki: 1) udzielono prawomocnego przybicia przed ogłoszeniem upadłości oraz 2) nabywca egzekucyjny wpłacił w terminie cenę nabycia. Szczególnie istotna jest druga przesłanka. Lektura przepisu wskazuje a contrario, że jeśli nabywca egzekucyjny nie wpłacił w terminie ceny nabycia, to zawieszenie postępowania egzekucyjnego (wskutek ogłoszenia upadłości) stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności, nawet jeśli przybicia prawomocnie udzielono przed ogłoszeniem upadłości. Co więcej, konstruując analizowany przepis, ustawodawca nie uzależnił możliwości przysądzenia własności nieruchomości od terminowego wykonania przez nabywcę warunków licytacyjnych, ale wprost od terminowej wpłaty ceny nabycia. W myśl zasady racjonalnego ustawodawcy posłużenie się w przepisie odmiennymi pojęciami implikuje, że jego celem było uregulowanie tej kwestii różnorodnie.

W sukurs powyższemu idzie wykładnia celowościowa. Wspomniana ratio legis wspiera kierunek wykładni, który dopuszcza przysądzenie własności nieruchomości w toku egzekucji po ogłoszeniu upadłości dłużnika egzekwowanego wyłącznie wtedy, gdy terminowe uiszczenie ceny nastąpiło przez transfer pieniężny. Jak argumentowano wcześniej, wyłącznie w razie wpłaty środków masa upadłości odnotowuje korzyść ekonomiczną, bowiem trafiają do niej środki uiszczone tytułem ceny nabycia nieruchomości w egzekucji, a jednocześnie chroniony jest skorelowany z tym interes inwestora angażującego środki w nabycie aktywa w toku postępowania egzekucyjnego[33]. Tylko w wariancie płatności ceny w pieniądzu urzeczywistniona zostaje zarazem zasada równego traktowania uczestników postępowania upadłościowego (wierzycieli upadłego), których zaspokojenie następuje, zgodnie z regułami prawa upadłościowego, ze środków przeznaczonych dla wierzycieli w planach podziału, po uprzednim uregulowaniu kosztów (art. 230 ust. 1 p.u.) oraz innych zobowiązań masy upadłości (art. 230 ust. 2 p.u.). Zgoda na nabycie nieruchomości przez nabywcę egzekucyjnego, pomimo ogłoszenia upadłości, z prawem zaliczenia przysługującej mu wobec upadłego wierzytelności na poczet ceny, oznaczałaby pierwszeństwo jego zaspokojenia przed innymi wierzycielami, z naruszeniem bezwzględnie obowiązujących przepisów ustawy upadłościowej.

Pełne uzasadnienie tego kierunku wykładni wymaga odniesienia się do wspomnianej już kilkakrotnie uchwały Sądu Najwyższego (sygn. III CZP 77/20). Jej dosłowne rozumienie może bowiem doprowadzić do niewłaściwego, w ocenie autorów, rozstrzygnięcia omawianego zagadnienia. W stanie faktycznym sprawy, na kanwie którego podjęto uchwałę, nabywca egzekucyjny uzyskał prawomocne przybicie przed ogłoszeniem upadłości dłużnika egzekwowanego, a następnie – po postawieniu dłużnika w stan upadłości i uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości – wykonał warunki licytacyjne przez uiszczenie na rachunek depozytowy Ministra Finansów kwoty odpowiadającej cenie nabycia (uwzględniając wpłaconą wcześniej rękojmię). W dalszej kolejności sąd przysądził prawo do nieruchomości (w tym przypadku prawo użytkowania wieczystego gruntu, wraz z własnością posadowionego na nim budynku[34]). Orzeczenie to zaskarżył syndyk masy upadłości. W zażaleniu wskazał, że art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego (jeżeli udzielono prawomocnego przybicia przed ogłoszeniem upadłości, a nabywca wpłacił w terminie cenę nabycia), ale sprzeciwia się przysądzeniu, gdy egzekucja została umorzona wskutek uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

Pytanie prawne, z którym mierzył się Sąd Najwyższy, dotyczyło zatem pierwszego z problemów omawianych w niniejszym artykule. Jak stwierdzono wyżej, kierunkowo należy zgodzić się z tą uchwałą. Rodzi się jednak pytanie, czy formułując jej treść, SN nie postawił kroku za daleko. Treść uchwały brzmi bowiem następująco: „Uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika (art. 146 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228, ze zm.) nie jest przeszkodą do przysądzenia własności nieruchomości na rzecz nabywcy licytacyjnego, któremu prawomocnie udzielono przybicia przed ogłoszeniem upadłości dłużnika i który wykonał warunki licytacyjne (art. 998 § 1 k.p.c.)”[35].

W przypadku stanów faktycznych analogicznych do tego, w oparciu o który Sąd Najwyższy wydał uchwałę, nie występuje – w odniesieniu do drugiego z zarysowanych problemów – ryzyko, że jej dosłowne odczytanie będzie podstawą do błędnej, zdaniem autorów, interpretacji art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. W takich okolicznościach, kiedy nabywca dokonuje wpłaty środków pieniężnych tytułem ceny nabycia, zarówno interesy masy upadłości, jak i nabywcy, są wystarczająco chronione. Przed nabywcą otwiera się droga do nabycia prawa własności nieruchomości, natomiast syndyk, z wykorzystaniem narzędzia przewidzianego w art. 146 ust. 2 p.u., może domagać się transferu kwoty wpłaconej tytułem ceny do masy upadłości.

Mające źródło w treści uchwały Sądu Najwyższego niebezpieczeństwo uwydatnia się dopiero wówczas, gdy podmiot, który występuje w roli nabywcy egzekucyjnego, korzysta z trybu przewidzianego w art. 968 k.p.c. i zalicza wierzytelność na poczet ceny nabycia. Wówczas pojawia się konstatacja, że prawidłowe skorzystanie z tej możliwości stanowi wykonanie warunków licytacyjnych w rozumieniu przepisów k.p.c.[36]. Dosłowne brzmienie uchwały SN wskazuje zaś, że terminowe wykonanie warunków licytacyjnych przez nabywcę, któremu udzielono prawomocnego przybicia przed ogłoszeniem upadłości, jest wystarczające, aby w czasie zawieszenia egzekucji przysądzono na jego rzecz własność nieruchomości.

Taka interpretacja wykracza poza zarówno literalną, jak i celowościową wykładnię art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. Słownikowa definicja pojęcia „wpłacić” kształtuje się następująco: „uiścić jakąś należność”[37], „przekazać jakąś sumę na konkretny cel”[38]. Posłużenie się przez ustawodawcę pojęciem „wpłacenia ceny” kieruje ku konkluzji, że chodzi tutaj o transfer pieniądza, natomiast trudno jako „wpłatę ceny” zakwalifikować zaliczenie na poczet ceny własnej wierzytelności.

Dystynkcji tej zdaje się nie dostrzegać Sąd Najwyższy (co w pewnym stopniu jest usprawiedliwione stanem faktycznym sprawy, na kanwie którego podjęto uchwałę). Nie można postawić znaku równości między „wykonaniem warunków licytacyjnych” a „wpłaceniem ceny nabycia” zgodnie z art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. Wręcz przeciwnie, trzeba przyjąć, że ze względu na konieczność ochrony interesów masy upadłości, potrzebę realizacji zasady optymalizacji oraz równego traktowania wierzycieli dłużnika pojmowanych in gremio, ustawodawca celowo zawęził stosowanie art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. do wykonania warunków licytacyjnych, które polegają na wpłaceniu ceny w pieniądzu. Taka interpretacja powołanego przepisu pozwala urzeczywistnić ratio legis, a ponadto objąć ochroną interes nabywcy tam, gdzie rzeczywiście jest to uzasadnione – w przypadkach, gdy zaangażował on swój kapitał w wysokości zaoferowanej ceny (bądź kwoty wynikającej z trybu przejęcia).

Podsumowanie

Rekapitulując dotychczasowe wywody, przyjąć należy, że przysądzenie własności na rzecz nabywcy egzekucyjnego, mimo ogłoszenia upadłości dłużnika, zależy od spełnienia dwóch warunków. Po pierwsze przed ogłoszeniem upadłości powinno nastąpić prawomocne przybicie. Po drugie nabywca musi dokonać terminowej wpłaty ceny nabycia. Zaliczenie przez nabywcę wierzytelności na poczet ceny nabycia jest w tym przypadku niedopuszczalne. Nie pozwoli na uzyskanie przysądzenia własności nieruchomości.

Zakaz prowadzenia egzekucji syngularnej w czasie postępowania upadłościowego jest uznawany przez ustawodawcę za jedno z fundamentalnych następstw wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Świadczy o tym choćby przywołana na wstępie ewolucja relewantnych przepisów p.u. Dlatego przewidziany w art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. wyjątek nie może być wykładany rozszerzająco.

Norbert Frosztęga
adwokat,
partner w Zimmerman Sierakowski i Partnerzy
Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów,
doradca restrukturyzacyjny
w Zimmerman Filipiak Restrukturyzacja S.A.

Wojciech Pustelnik
aplikant adwokacki w Zimmerman Sierakowski i Partnerzy
Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów

kancelaria specjalizuje się w prawie upadłościowym i restrukturyzacyjnym

[1] Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24.10.1934 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 1991 r., nr 118, poz. 512, ze zm.), dalej: „p.u. z 1934 r.”.

[2] O jeszcze wcześniejszej proweniencji zakazu prowadzenia egzekucji syngularnej w toku upadłości zob. P. Feliga, Zakaz egzekucji singularnej w upadłości likwidacyjnej w prawie polskim i niemieckim (wybrane problemy) [w:] W poszukiwaniu prawa dobrego i sprawiedliwego. Księga pamiątkowa ku czci Jana Tredera (red. K. Lubiński), Warszawa 2013.

[3] Ustawa z 28.02.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2003 r., nr 60 poz. 535), dalej: „p.u.n.”.

[4] Ustawa z 6.03.2009 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 2009 r., nr 53, poz. 434).

[5] Zmiany wprowadzone ustawą z 15.05.2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2015 r., poz. 978).

[6] Ustawa z 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1520).

[7] D. Chrapoński [w:] Prawo upadłościowe. Komentarz (red. A.J. Witosz), wyd. 2, Warszawa 2021, LEX, komentarz do art. 146.

[8] Postanowienie SR w Kielcach z 10.10.2016 r. (V GUp 1/15, Guz 10/16), niepubl.

[9] Postanowienie SR w Kielcach z 10.10.2016 r. (V GUp 1/15, Guz 10/16), niepubl.

[10] Uzasadnienie projektu ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, https://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?nr=2824 (dostęp: 25.01.2023 r.).

[11] Zob. S. Cieślak, Powiązania wewnątrzsystemowe w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2013; W. Głodowski, Wpływ postępowania upadłościowego na sądowe postępowania egzekucyjne [w:] Zadłużenie i niewypłacalność dłużnika. Wybrane aspekty postępowania zabezpieczającego, egzekucyjnego, restrukturyzacyjnego i upadłościowego w polskim systemie prawnym, (red. I. Gil, A. Góra-Błaszczykowska, K. Flaga-Gieruszyńska), Sopot 2018, Legalis; A. Klich, Zawieszenie postępowania egzekucyjnego, Sopot 2020, Legalis.

[12] P. Feliga, Zakaz…

[13] G. Lauter, Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym. Komentarz, Warszawa 1935, s. 69.

[14] P. Miłek, Ogłoszenie upadłości a administracyjne postępowanie egzekucyjne, Monitor Prawniczy 2001, nr 2, s. 82.

[15] F. Zedler, Prawo upadłościowe i układowe, Toruń 1999, s. 46.

[16] Wyrok SA w Warszawie z 31.01.2005 r. (I ACa 687/04), Legalis. Z uwagi na stan faktyczny sprawy, uzasadnienie kładzie nacisk na inne zagadnienia, niemniej cytowany fragment odnosi się również do analizowanych kwestii.

[17] Por. P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Warszawa 2022, Legalis, komentarz do art. 2 p.u.

[18] Zwłaszcza w stanie prawnym obowiązującym od 1.12.2021 r., gdy postępowania upadłościowe prowadzone są w ramach Krajowego Rejestru Zadłużonych. Za pośrednictwem tego systemu doręczane są również postanowienia. Ma to przełożenie na skrócenie okresu pomiędzy dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości a jego uprawomocnieniem się, zwłaszcza ze względu na eliminację obwieszczeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz oczekiwania na doręczenie przesyłki (uprzednio doręczanej za pomocą operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z 23.11.2012 r. – Prawo pocztowe).

[19] Zgodnie z art. 999 k.p.c. prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności przenosi własność na nabywcę.

[20] W warstwie językowej art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. można odczytywać także w inny sposób. Odwołanie się do stanu zawieszenia postępowania egzekucyjnego ma znaczenie tylko w odniesieniu do momentu prawomocnego przybicia (jako zdarzenia, które musi wystąpić przed dniem ogłoszenia upadłości, gdy postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu). Wpłata ceny nabycia przez nabywcę natomiast ma nastąpić jedynie w wyznaczonym przez organ egzekucyjny terminie, po dacie zawieszenia egzekucji. Nie jest istotne, czy termin ten przypada przed, czy po umorzeniu się egzekucji.

[21] P. Janda [w:] Prawo upadłościowe. Komentarz, Warszawa 2020, LEX/el., komentarz do art. 146.

[22] Zob. np. G. Matusik, Wpływ ogłoszenia upadłości na sądowe postępowanie egzekucyjne. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 21 grudnia 2017 r., III CZP 80/17, Orzecznictwo Sądów Polskich 2019, nr 3; S. Cieślak, Przysądzenie własności nieruchomości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2021 roku (III CZP 77/20), Przegląd Prawa Egzekucyjnego 2022, nr 6.

[23] Zob. wyrok SA w Łodzi z 31.01.2018 r. (I ACa1484/17), Legalis; uchwała SN z 18.11.2021 r. (III CZP 77/20), Legalis.

[24] „Uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika (art. 146 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228, ze zm.) nie jest przeszkodą do przysądzenia własności nieruchomości na rzecz nabywcy licytacyjnego, któremu prawomocnie udzielono przybicia przed ogłoszeniem upadłości dłużnika i który wykonał warunki licytacyjne (art. 998 § 1 k.p.c.)”.

[25] Precyzując, w stanie faktycznym sprawy było to w tym przypadku prawo użytkowania wieczystego gruntu wraz z własnością posadowionego na nim budynku.

[26] W tym zakresie analogicznie w postanowieniu SN z 9.03.2005 r. (III CK 261/04), Legalis.

[27] Znaczenie art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. Sąd Najwyższy zasadniczo sprowadził do wyjątku od zasady, w myśl której organ nie podejmuje czynności w zawieszonym postępowaniu. Z tak daleko idącą tezą trudno jednak się zgodzić, o czym w dalszej części artykułu.

[28] S. Cieślak, Przysądzenie…

[29] S. Cieślak, Przysądzenie…

[30] Przywołany już wyrok SA w Łodzi z 31.01.2018 r. (I ACa 1484/17).

[31] Wyrok SA w Łodzi z 31.01.2018 r. (I ACa 1484/17).

[32] Wyrok SA w Łodzi z 31.01.2018 r. (I ACa 1484/17).

[33] W doktrynie pojawił się pogląd opowiadający się przeciwko możliwości dokonania zaliczenia wierzytelności na poczet ceny w omawianej sytuacji. Z uwagi jednak na charakter publikacji, w której został wypowiedziany, nie zawarto przy nim szerszego uzasadnienia. Ograniczono się do wskazania, że: „Do podziału uzyskanej sumy nie dojdzie już bowiem w postępowaniu egzekucyjnym” (A. Jakubecki [w:] A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2011, LEX/el., komentarz do art. 146, pkt 9).

[34] Ubocznie wypada zaznaczyć, że art. 146 ust. 1 zd. 3 p.u. mówi wyłącznie o prawie własności nieruchomości. Literalne brzmienie przepisu nasuwa więc wątpliwości, czy można rozciągnąć jego zastosowanie na prawo użytkowania wieczystego nieruchomości. Omawiany przepis ma charakter wyjątkowy, a tym samym nie powinien podlegać wykładni rozszerzającej.

[35] Pogrubienie tekstu dodane przez autorów artykułu.

[36] Zob. np. T. Żyznowski [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom IV. Komentarz. Art. 730-1095¹ (red. A. Marciniak), Warszawa 2020, Legalis, komentarz do art. 995, pkt 1; K. Flaga-Gieruszyńska [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz (red. A. Zieliński), Warszawa 2022, Legalis, komentarz do art. 995, pkt 1.

[37] Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/wp%C5%82aci%C4%87.html (dostęp: 26.01.2023 r.).

[38] Wielki słownik języka polskiego, https://wsjp.pl/haslo/podglad/16260/wplacic (dostęp: 26.01.2023 r.).