O potrzebie zmian przepisów o umowie rachunku bankowego

Monitor Prawa Bankowego 2025/02 Luty

W artykule poruszono niektóre aspekty związane z treścią przepisów kodeksu cywilnego i prawa bankowego[1] poświęconych umowie rachunku bankowego, wskazując na potrzebę ich zmian. Celem autora jest pokazanie mankamentów obowiązujących rozwiązań i zaproponowanie konkretnej treści nowych przepisów. Zamierzeniem jest dostosowanie przepisów do nowych rozwiązań i praktyki obrotu oraz uzasadnionych uwag zgłoszonych do tej pory w literaturze i orzecznictwie. Zamiarem nie jest natomiast gruntowna zmiana kształtu i sposobu regulacji ani poważna ingerencja legislacyjna. Tego typu działania wymagałyby głębszej analizy i mogą być przeprowadzone, zdaniem autora, przy okazji wprowadzenia w przyszłości nowej ustawy – Prawo bankowe lub nowego kodeksu cywilnego albo przynajmniej zasadniczej zmiany koncepcji regulacji umowy rachunku bankowego czy w ogóle umów bankowych lub obligacyjnych.

Grzegorz Sikorski

Przepisy o umowie rachunku bankowego wprowadzone w latach 60. ubiegłego stulecia[2] zakładały ukształtowanie jej jako umowy nazwanej, dość szczegółowo regulowanej przez przepisy kodeksowe i ustawowe oraz normy zawarte w aktach wykonawczych[3]. Doprowadziło to w konsekwencji do rozdzielenia przepisów o tej umowie między dwa akty prawne – kodeks cywilny i prawo bankowe, a także przeniesienia niektórych rozwiązań do aktów niższego rzędu: zarządzeń Prezesa NBP, a także instrukcji wydawanych przez funkcjonujące w tym czasie banki państwowe[4]. W latach 1989[5] i 1997[6] ustawodawca nie zdecydował się na znaczną ingerencję w treść tych przepisów[7]. Ograniczył się do wprowadzenia norm, które umożliwiły stronom swobodniejsze kształtowanie treści umowy, co jest cechą rozwiązań przyjętych w krajach o gospodarce wolnorynkowej[8]. Zmodyfikował w związku z tym sposób regulacji, pozwalając na normowanie w regulaminach bankowych zagadnień, które dotychczas szczegółowo określano w zarządzeniach Prezesa NBP oraz instrukcjach bankowych[9]. Dyspozytywny charakter przepisów ustawowych sprzyjał w praktyce wykorzystaniu regulaminów przez banki[10], pozwalając im na jednostronne kształtowanie stosunku rachunku bankowego[11].

Przepisy o umowie rachunku bankowego doznawały dalszych modyfikacji, w tym największej w 2004 r.[12]. Porządkowały one i uaktualniały tę materię, lecz nie wprowadzały znaczących zmian konstrukcyjnych (dodano jedynie przepisy o niektórych typach rachunków bankowych, np. rodzinnych i VAT).

Przyjmuje się, że przepisy k.c. o umowie rachunku bankowego mają znaczenie ogólne. Nie wynika to z ich treści, jednak rzeczywiście w k.c. zawarto definicję umowy oraz najbardziej charakterystyczne prawa i obowiązki jej stron[13]. Przepisy kodeksowe, w przeciwieństwie do tych zamieszczonych w p.b., normują rozwiązania ogólne, które znajdują zastosowanie do wszystkich rodzajów umowy rachunku bankowego. W p.b. regulacja jest szczegółowa. Odnosi się często do określonych typów rachunków wyróżnionych ustawowo (np. rachunku wspólnego, powierniczego, rodzinnego).

O potrzebie zmian przepisów odnoszących się do umowy rachunku bankowego pisano już w przeszłości. Dyskusja dotyczyła też miejsca, w którym należałoby tę umowę uregulować. Krytyce poddawano zamieszczenie regulacji w dwóch aktach prawnych: kodeksie cywilnym i prawie bankowym. Postulowano m.in. przeniesienie do k.c. przepisów o ogólnym charakterze zawartych dziś w p.b., np. odnosz� (...)