Sankcja kary pieniężnej jako środek nadzorczy Prezesa NBP nad funkcjonowaniem schematów płatniczych

Monitor Prawa Bankowego 2022/12 Grudzień

Nakładanie kar pieniężnych stanowi jedną z czynności, jakie Prezes NBP[1] uprawniony jest podejmować w związku ze sprawowanym przez siebie nadzorem nad funkcjonowaniem schematów płatniczych. Dotychczas problematyka stosowania rzeczonej sankcji nie stanowiła przedmiotu szerszej analizy w piśmiennictwie. Celem niniejszego artykułu jest omówienie warunków i zasad wykorzystania tego rodzaju środka nadzorczego, w tym trybu oraz charakteru prawnego rozstrzygnięcia Prezesa NBP w przedmiocie jego zastosowania.

Michał Synowiec

Nadzór Prezesa NBP nad funkcjonowaniem schematów płatniczych – uwagi wprowadzające

Regulacje określające zasady funkcjonowania schematów płatniczych oraz zasady sprawowania nadzoru nad tymi schematami wprowadzone zostały do prawa polskiego w II połowie 2016 r.[2] przy okazji nowelizacji przepisów ustawy o usługach płatniczych[3], której celem było dostosowanie rodzimego porządku prawnego do wymogów IF Reg[4].

Decyzją polskiego ustawodawcy schemat płatniczy zdefiniowany został jako zbiór zasad przeprowadzania transakcji płatniczych, wydawania instrumentów płatniczych, akceptowania instrumentów płatniczych i przetwarzania transakcji płatniczych wykonywanych przy użyciu instrumentów płatniczych oraz system kart płatniczych (art. 2 pkt 26a u.u.p.). Pojęcie schematu płatniczego in genere odnosi się tym samym do konglomeratu pewnych reguł, które wspólnie definiują sposób, w jaki dochodzi do wydawania oznaczonych instrumentów płatniczych, posługiwania się nimi na potrzeby realizacji transakcji płatniczych, akceptacji takich instrumentów oraz przetwarzania transakcji płatniczych, do których zlecenia wykorzystano instrumenty płatnicze[5]. Takie ujęcie legalnej definicji schematu płatniczego cechuje się swoistą neutralnością. Z perspektywy kwalifikacji prawnej danego schematu kwestią irrelewantną pozostaje wszak rodzaj instrumentów płatniczych, które wydawane są w ramach zbioru zasad ustalanego przez podmiot prowadzący schemat (tj. organizację płatniczą)[6]. W konsekwencji polskie przepisy kreują wymogi prawne odnośnie do funkcjonowania zarówno tzw. schematów kartowych[7], jak również tzw. schematów nie-kartowych[8].

Od zbioru zasad tworzących schemat płatniczy (w rozumieniu art. 2 pkt 26a u.u.p.) należy odróżnić określenie „zasad funkcjonowania schematu płatniczego”, które wielokrotnie pojawia się w kontekście ram prawnych dedykowanych schematom płatniczym[9]. De lege lata drugie z tych pojęć dotyczy ustalonych przez organizację płatniczą zasad, na jakich określony zbiór zasad (tworzący schemat płatniczy) spełniać ma swoją rolę (funkcję) w kontekście wydawania instrumentów płatniczych, ich wykorzystania na potrzeby realizacji transakcji płatniczych, akceptacji oraz przetwarzania transakcji płatniczych[10].

W świetle art. 14 ust. 2 u.u.p. nadzór nad funkcjonowaniem schematów płatniczych powierzony został Prezesowi NBP. Przepis ten wyznacza jedynie przedmiotowy zakres takiego nadzoru, milcząc przy tym – podobnie zresztą jak pozostałe jednostki redakcyjne ustawy – na temat jego zakresu podmiotowego. Posiłkując się celowościową wykładnią przepisów nie powinno jednak budzić wątpliwości, że podmiotami objętymi nadzorem Prezesa NBP są organizacje płatnicze określające zasady funkcjonowania schematów płatniczych oraz podejmujące decyzje związane z ich działaniem[11]. Nadzór Prezesa NBP nie rozciąga się natomiast na podmioty uczestniczące w schematach płatniczych[12], tj. wydawców instrumentów płatniczych lub agentów rozliczeniowych, nad którymi nadzór, co do (...)