Zakaz zawierania umów dotyczących usług finansowych podczas pokazu lub wycieczki

Monitor Prawa Bankowego 2024/12 Grudzień

W prawie polskim wprowadzono ogólny zakaz, który obejmuje umowy w sprawie świadczenia usług finansowych, gdyby miały zostać zawarte podczas pokazu lub wycieczki z udziałem konsumentów. W niniejszym artykule zostanie przedstawiona analiza prawna tego zakazu, ze szczególnym uwzględnieniem jego zakresu przedmiotowego i zastosowanych sankcji prawnych.    

Tomasz Czech

W ostatnich latach na polskim rynku stwierdzono występowanie szczególnych praktyk przedsiębiorców, które stosuje się wobec konsumentów – zwłaszcza osób starszych oraz nieporadnych – w związku z rozmaitymi pokazami i wycieczkami organizowanymi poza lokalem przedsiębiorstwa[1]. Praktyki przedsiębiorców nierzadko przybierają wtedy postać patologiczną. Podczas takich pokazów i wycieczek poddaje się konsumentów presji psychologicznej, agresywnym technikom sprzedażowym oraz manipulacjom marketingowym. Wykorzystuje się ich zagubienie, dezorientację, zaskoczenie, zmęczenie, łatwowierność oraz podatność na wpływy, aby zawrzeć z nimi umowy dotyczące zbycia towarów (np. parafarmaceutyków, sprzętu gospodarstwa domowego) lub świadczenia usług (np. pakietów usług zdrowotnych), które często nie zaspokajają rzeczywistych interesów konsumentów, zaś obejmują zawyżoną cenę albo wynagrodzenie na rzecz przedsiębiorców. Ponadto zachęca się wtedy konsumentów do zawierania umów, które odnoszą się do usług finansowych, w szczególności pożyczki lub kredytu służących do sfinansowania ceny albo wynagrodzenia. Umowy takie nierzadko tworzą pakiet oferowany konsumentom przez przedsiębiorców podczas pokazu lub wycieczki. Ze względu na tryb ich zawierania występują wtedy poważne zagrożenia dla interesów konsumenckich (zwłaszcza niebezpieczeństwo poniesienia istotnego uszczerbku finansowego).

Potrzeba zapewnienia konsumentom ochrony przed takimi zagrożeniami uzasadniała wprowadzenie, począwszy od 1.01.2023 r., daleko idących ograniczeń ustawowych w prawie polskim[2]. W odniesieniu do usług finansowych ograniczenia te unormowano w nowym art. 7ab u.p.k.[3]. W art. 7ab ust. 1 u.p.k. przewidziano zakaz, który – z pewnymi wyłączeniami – wyklucza możliwość zawarcia umowy dotyczącej usług finansowych podczas pokazu lub wycieczki. Zakaz ten rozszerzono w art. 7ab ust. 2 u.p.k. na przypadki, gdy umowa jest związana bezpośrednio z ofertą złożoną podczas pokazu lub wycieczki w celu realizacji umowy sprzedaży. Naruszenie wprowadzonych norm obwarowano sankcją nieważności (art. 7ab ust. 4 u.p.k.). Ogólnym celem tych przepisów jest całkowite wyeliminowanie – w interesie konsumentów – niedopuszczalnych praktyk przedsiębiorców w związku z zawieraniem umów dotyczących usług finansowych w takich okolicznościach[4].

W powołanych przepisach nie dokonano transpozycji żadnej dyrektywy unijnej. Regulują one kwestie, których nie objęto harmonizacją w prawie Unii Europejskiej, więc polski ustawodawca dysponuje swobodną kompetencją do ich unormowania w prawie krajowym. Z kompetencji tej – w mojej ocenie – skorzystał w sposób niezbyt przemyślany oraz nasuwający poważne zastrzeżenia merytoryczne.

Omawiane przepisy, które wprowadzono w art. 7ab u.p.k., mają w całości charakter bezwzględnie obowiązujący. Nie sposób sobie wyobrazić, że mogłyby zostać umownie zmienione na korzyść konsumenta, więc nie należą do kategorii przepisów semidyspozytywnych. Powinny być przestrzegane w sposób bezwzględny.

Zakres podmiotowy zakazu

Z wykładni systemowej, historycznej oraz celowościowej jednoznacznie wynika, że zakaz wyznaczony w art. 7ab ust. 1 u.p.k. znajduje zastosowanie do umów, które zawiera przedsiębiorca (usługodawca) z konsumentem (usługobiorcą). Przepis ten obejmuje umowy zawierane przez przedsiębiorcę (...)