Zarząd przymusowy jako sposób zabezpieczenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości

Monitor Prawa Bankowego 2023/03 Marzec

Zgodnie z art. 40 ust. 1 p.u.[1] w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości dłużnika sąd może stosować tzw. inne sposoby zabezpieczenia, w tym zabezpieczenie przez ustanowienie zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika. Ten ostatni środek jest stosowany, jeżeli zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli, a także gdy dłużnik nie wykonuje poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego. Stanowi silniejszy i, w tym drugim przypadku, następczy sposób zabezpieczenia, gdy nie zadziałał słabszy, wcześniej użyty.

Rafał Adamus

Instytucja „zarządu przymusowego” znana jest nie tylko w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Zgodnie z art. 752⁴ § 1 k.p.c. zabezpieczenie w procesie cywilnym może mieć miejsce w drodze ustanowienia zarządu przymusowego[2] nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym lub nad zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo nad częścią gospodarstwa rolnego. Wykonuje się go według przepisów[3] o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości. Zarząd przymusowy, o którym mowa w przepisach p.u., ma jednak, z uwzględnieniem art. 37 p.u., autonomiczny charakter prawny. Zarząd przymusowy na podstawie art. 752⁴ § 1 k.p.c. nie ma powszechnego zastosowania.

Zarząd przymusowy w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości ustanawiany jest co do majątku dłużnika. Nie jest to zarząd nad osobą dłużnika. Jak trafnie zauważono w praktyce: „jeżeli więc dojdzie do ustanowienia zarządu przymusowego nad majątkiem osobowej spółki handlowej czy też nad przedsiębiorstwem spółki kapitałowej nie oznacza to, że wspólnicy spółek osobowych czy organy osób prawnych przestają funkcjonować. Jedynie majątek pozostawia się w zarządzie przymusowym, natomiast wspólnicy czy organy są nadal uprawnione do prowadzenia spraw i reprezentacji przedsiębiorcy w takim zakresie, w jakim nie dotyczy to zarządu majątkiem dłużnika”[4].

Przesłanki ustanowienia zarządu przymusowego

Ustanowienie zarządu przymusowego – jako zabezpieczenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości – nie jest dowolne. Nie podlega dyskrecjonalnej woli sędziego. Może nastąpić wyłącznie w wyznaczonych przez prawo ramach. Dopuszczalność ustanowienia zarządu przymusowego uzależniona jest od spełnienia określonych wymogów ogólnych i tzw. przesłanek specjalnych.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że postępowanie zabezpieczające samo w sobie nie jest obligatoryjne. Artykuł 36 p.u. posługuje się funktorem normotwórczym „może”, co oznacza, że sąd nie jest zobowiązany do jego przeprowadzenia. Niemniej panuje zgoda, że postępowanie zabezpieczające jest zalecane (chyba że prima facie jest oczywiste, iż wniosek o upadłość jest oczywiście bezzasadny, np. został złożony przez jedynego wierzyciela).

Na problematykę zabezpieczeń w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości należy patrzeć z perspektywy zasad ogólnych systemu prawa i zasad ogólnych prawa o niewypłacalności. Na początek trzeba się odnieść do poziomu ogólnych wartości systemu prawa. Jednym z fundamentów tego systemu jest zasada poszanowania i ochrony prawa własności. Określenie istoty prawa własności i jego (...)