Zabezpieczenie przez zarząd przymusowy nad przedsiębiorstwem

Monitor Prawa Bankowego 2025/11 Listopad

Zgodnie z art. 752⁴ § 1 k.p.c. zabezpieczenie w procesie cywilnym może polegać na ustanowieniu zarządu przymusowego[1] nad przedsiębiorstwem, gospodarstwem rolnym lub zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa albo jego częścią. Wykonuje się go według przepisów[2] o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości. Celem niniejszego artykułu jest analiza tej formy zabezpieczenia.

Rafał Adamus

Artykuł 752⁴ § 1 k.p.c. umieszczono wśród przepisów o zabezpieczeniu roszczeń pieniężnych, lecz omawiany instrument może być stosowany także do zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych. Ustanowienie zarządcy przymusowego powinno uwzględniać okoliczność, że postępowanie cywilne ma charakter przejściowy i krótkotrwały. Stosowanie przez sąd środków zabezpieczenia musi odpowiadać zasadzie proporcjonalności. Argumentem przeciwko wykorzystywaniu zabezpieczenia „na zapas” czy „na wszelki wypadek” jest nie tylko eksces w stosunku do konstytucyjnego prawa własności, ale także jego koszty.

Instrumentu tego – jako środka zabezpieczającego – nie wykonuje się według przepisów o egzekucji przez zarząd przymusowy w postępowaniu egzekucyjnym (zabezpieczenie nie może bowiem prowadzić do zaspokojenia), ale zgodnie z przepisami o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości (art. 752⁴ § 1 k.p.c.). Separację między zarządem przymusowym w postępowaniu zabezpieczającym a egzekucją przez zarząd przymusowy potwierdza art. 1064⁷ k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli przed wszczęciem egzekucji ustanowiono zarząd nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym dłużnika w ramach postępowania zabezpieczającego, po wszczęciu egzekucji będzie on prowadzony według przepisów o egzekucji przez zarząd przymusowy.

Przedstawiając szersze tło, wskazać należy, że zgodnie z art. 40 ust. 2 p.u.[3], który dotyczy postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, sąd, ustanawiając takie zabezpieczenie, wyznacza zarządcę przymusowego oraz określa zakres i sposób wykonywania zarządu. W piśmiennictwie wyrażono pogląd, że wyczerpujące oznaczenie w postanowieniu sądu czynności, które może podejmować zarządca, nie jest możliwe[4]. Zgodnie z odesłaniem z art. 40 ust. 4 p.u. uznano, że: „można wnioskować, że zarządca przymusowy dokonuje wszelkich czynności związanych z bieżącym prowadzeniem przedsiębiorstwa dłużnika oraz zachowaniem w stanie niepogorszonym majątku dłużnika, który w razie upadłości wejdzie w skład masy upadłości, (…) zarządca obowiązany jest zabezpieczyć majątek dłużnika przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem przez osoby trzecie”[5].

W podsumowaniu tego wątku wypada zauważyć, że (...)