Ważność umowy kredytu obejmującej klauzule abuzywne

Monitor Prawa Bankowego 2024/02 Luty

Wyrok Sądu Najwyższego z 18 września 2023 r. (II CSKP 1627/22)

Kwestie nieuregulowane przez strony w umowie regulują przepisy dyspozytywne, w tym art. 56 k.c., i nie ma znaczenia, czy brak uregulowania danej kwestii w umowie jest zamierzony, czy też jest skutkiem abuzywności lub nieważności regulacji zawartej w umowie. Artykuł 385¹ k.c. nie wyłączył stosowania art. 56 k.c. w obrocie konsumenckim i nawet przy przyjęciu, że teza 62 wyroku TSUE z 3.10.2019 r. ma oparcie w Dyrektywie, tylko Sejm lub Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 188 pkt 2 Konstytucji RP, mogą wyłączyć stosowanie art. 56 k.c. do umów, których niektóre postanowienia okazały się abuzywne.

Po zmianach powództwa powodowi kredytobiorcy żądali ostatecznie ustalenia nieważności umowy kredytowej zawartej 21.03.2008 r. z poprzednikiem prawnym pozwanego banku oraz zasądzenia 213 165,48 zł tytułem zwrotu świadczeń (rat kredytowych) spełnionych w wykonaniu nieważnej umowy, a na wypadek oddalenia tego powództwa o ustalenie bezskuteczności niektórych postanowień umowy i regulaminu wydanego przez bank oraz zasądzenie 85 023,16 zł tytułem zwrotu części zapłaconych rat kredytu, stanowiących świadczenie nienależne w przypadku ustalenia bezskuteczności niektórych zapisów umowy i regulaminu.

Wyrokiem z 26.06.2019 r. Sąd Okręgowy ustalił, że umowa kredytu jest nieważna, oraz oddalił żądanie zapłaty. Sąd pierwszej instancji ustalił, że wyrażone we frankach szwajcarskich (CHF) zobowiązanie kredytobiorców miało być spełniane w złotych i przeliczane na CHF po kursie sprzedaży CHF, określonym w tabeli kursów banku, z dnia wymagalności raty kredytu. Sąd uznał, że taki sposób przeliczania spłat kredytu na franki pozwala bankowi na kształtowanie wysokości świadczenia pieniężnego kredytobiorców, a tym samym przekracza granice swobody umów określone w art. 353¹ k.c. i w konsekwencji umowa kredytowa jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. Sąd uznał, że strony nie zawarłyby umowy bez waloryzacji świadczenia kredytobiorców kursem CHF i powiązanym z tym oprocentowaniem opartym na stopie LIBOR, a tym samym umowa nie może pozostawać w mocy na podstawie art. 58 § 3 k.c.

Sąd Okręgowy za niezależną od art. 353¹ k.c. podstawę nieważności umowy uznał także art. 385¹ § 1 k.c. Według Sądu niejednoznaczne określenie kursu przeliczenia spłat kredytu na franki nie może wiązać kredytobiorców, a bez tego przeliczenia umowy nie da się wykonywać. Sąd pierwszej instancji oddalił żądanie zapłaty, ponieważ dotychczasowe spłaty powodów w wysokości 213 165,48 zł nie przekroczyły pierwotnej (przed waloryzacją) sumy kredytu 400 000 zł i dopiero w razie przekroczenia tej sumy bank stanie się dłużnikiem kredytobiorców.

Wyrokiem z 23.07.2020 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację banku, podzielając wskazane w zaskarżonym wyroku oceny prawne istotne dla ustalenia nieważności umowy kredytowej.

Pozwany bank zaskarżył wyrok Sądu drugiej instancji w całości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nieuzasadniony jest zarzut nienależytego wyodrębnienia zawartych w umowie postanowień dotyczących waloryzowania świadczeń kursem CHF i postanowień dotyczących samego kursu przeliczenia świadczeń stosowanego przez bank. Sąd odwoławczy, w ślad za wyrokiem Sądu pierwszej instancji, uznał, że niezależnie od sposobu sformułowania są to oddzielne elementy stosunku prawnego kredytu, i jednoznacznie stwierdził dopuszczalność indeksowania kredytu złotowego w walucie obcej. Wbrew zarzutowi kasacyjnemu nr 1 i 2 wyroki sądów obydwu instancji nie zostały oparte na uznaniu samej indeksacji do franka szwajcarskiego za nieważne lub niewiążące kredytobiorców na podstawie art. 385¹ § 1 k.c.

Sąd Apelacyjny uznał za nieważną bezpośrednio jedynie klauzulę przeliczania kredytu i rat w oparciu o kurs franka ustalany jednostronnie przez bank. Ze względu na brak jednoznacznego powiązania tego kursu z kursem niezależnym od stron (np. notowania walutowe na określonej giełdzie, kurs ustalany przez bank centralny Polski lub innego państwa) Sąd drugiej instancji uznał ten kurs za sformułowany w sposób niejednoznaczny, a tym samym podlegający kontroli na podstawie art. 385¹ § 1 k.c., mimo iż postanowienia dotyczące sposobu przeliczania walut określają główne świadczenia stron. Skarżący bank także nie kwestionował uznania odwołania do tabel kursowych banku za niejednoznaczne, tj. podlegające kontroli na podstawie art. 385¹ § 1 k.c., oraz uznania – w wyniku tej kontroli – odwołania do tabel kursowych banku za niewiążące konsumenta (abuzywne).

Tymczasem postanowienie o stosowaniu kursu ustalanego codziennie przez bank jest jednoznaczne. Na podstawie art. 385¹ § 1 k.c. kontroli pod kątem abuzywności podlegają zapisy umowy z konsumentem określające główne świadczenia stron, jeżeli nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Niejednoznaczność sformułowania użytego w umowie należy odróżnić od zagadnienia, czy konsument może zostać związany kursem ustalanym jednostronnie, aczkolwiek jednoznacznie, przez bank. Jednoznacznie sformułowany zapis o stosowaniu kursu ustalanego przez bank nie jest abuzywny, jeżeli zostanie uznany za określający główne świadczenia stron. Jednakże zapis taki jest nieważny na podstawie art. 353¹ k.c., co było podstawową przyczyną uwzględnienia żąda (...)