Ustanowienie hipoteki w związku z popełnieniem przestępstwa

Monitor Prawa Bankowego 2023/5 Maj

Wyrok Sądu Najwyższego z 10 listopada 2022 r. (II CSKP 642/22)

Ustalenie nieważności umowy kredytu przekłada się, wobec akcesoryjności hipoteki, na możliwość przyjęcia, czy prawo to zostało ustanowione na rzecz kredytodawcy.

Powód, syndyk masy upadłości Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej w W. (dalej odpowiednio: „Syndyk” oraz „SKOK W.” lub „Kasa”), wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Prezydenta m.st. Warszawy, jako dłużnika rzeczowego, określonej kwoty z zastrzeżeniem pozwanemu prawa do powoływania się w toku egzekucji zasądzonego od niego świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności pozwanego do bliżej opisanej nieruchomości gruntowej.

Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo w zasadniczej części. Ustalił przy tym, że od 2009 r. zarząd SKOK W. oraz powiązane z tym zarządem osoby tworzyły strukturę wykorzystującą działalność Kasy do uzyskiwania środków pieniężnych na podstawie umów kredytu. Ich działalność polegała na oferowaniu osobom nieposiadającym zdolności kredytowej środków pieniężnych w zamian za złożenie podpisów na dokumentach wymaganych do zaciągnięcia zobowiązania kredytowego względem Kasy, na dostarczeniu takim osobom niezgodnego z prawdą zaświadczenia o zatrudnieniu i wysokości dochodu, pozyskaniu i przedstawieniu do zabezpieczenia nieruchomości, których wartość rażąco odbiegała od wartości hipoteki i zabezpieczanej wierzytelności, uzyskaniu podpisu od osób mających figurować jako kredytodawcy, złożeniu oświadczenia o ustanowieniu hipoteki oraz zawarciu umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości, a także wypłacie środków na podstawie tak skonstruowanej umowy. Nie podejmowano przy tym próby oceny zdolności kredytowej kredytobiorców i przyjmowano do zabezpieczenia nieruchomości, których wyceny rażąco odbiegały od cen rynkowych. SKOK W. nie podejmował rzeczywistych działań windykacyjnych; w Kasie nie istniały procedury monitorowania zabezpieczeń kredytów i pożyczek, a czynnym zobowiązaniom nadawano w systemie obsługi status kredytów zawieszonych.

Pozwany jest właścicielem nieruchomości, na której poprzednik prawny Skarbu Państwa (L. sp. z o.o. w organizacji) ustanowił hipotekę na zabezpieczenie wierzytelności przysługującej Kasie od kredytobiorcy – M.K., wynikającej z umowy kredytu zawartej ze (...)