Uprawnienie kredytobiorcy do wypowiedzenia umowy kredytu

Monitor Prawa Bankowego 2022/02 Luty

Wypowiedzenie umowy kredytu stanowi podstawowy przedmiot sporów w relacjach między kredytobiorcą a bankiem. Dotychczasowe analizy koncentrowały się na przypadku, w którym wypowiedzenia dokonuje bank[1]. Stosunkowo mało uwagi poświęcano kwestii wypowiedzenia umowy kredytowej przez kredytobiorcę. Celem niniejszego artykułu jest kompleksowe omówienie tej kwestii w świetle aktualnie obowiązującego stanu prawnego. 

Tomasz Czech

Na wstępie warto zwrócić uwagę, że de lege lata występują istotne różnice konstrukcyjne między instytucjami wypowiedzenia umowy kredytu ze strony banku oraz kredytobiorcy. W prawie polskim obie instytucje zostały unormowane odrębnie (wypowiedzenie banku w art. 75 p.b.[2], zaś wypowiedzenie kredytobiorcy w art. 75a ust. 2 p.b.). Odmiennie wyznaczono ich funkcje, przesłanki oraz terminy. Prowadzą one jednak do zbliżonego skutku prawnego – skrócenia terminu zwrotu kredytu wypłaconego przez bank na rzecz kredytobiorcy.  

Podstawa prawna wypowiedzenia umowy kredytu przez kredytobiorcę

Zgodnie z art. 75a ust. 1 p.b., o ile umowa kredytu nie stanowi inaczej, termin spłaty kredytu jest terminem zastrzeżonym na rzecz obu stron. Przed upływem tego terminu kredytobiorca – co do zasady – nie może zwrócić świadczenia pieniężnego, zaś bank nie ma prawa domagać się takiego zwrotu[3]. W myśl art. 75a ust. 2 p.b. w przypadku gdy strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż rok, kredytobiorca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem terminu trzymiesięcznego[4]. Powołane przepisy regulują dwie odrębne instytucje prawne: przedterminową spłatę kredytu (ust. 1) oraz wypowiedzenie umowy kredytowej przez kredytobiorcę (ust. 2). Zasadniczo znajdują one zastosowanie do każdego rodzaju kredytu, bez względu na jego cel oraz sposób udostępnienia: odnawialnego, inwestycyjnego, karty kredytowej itd. (arg. lege non distinguente). Wyjątek dotyczy odwróconego kredytu hipotecznego[5].

W przepisach o kredycie konsumenckim[6] oraz kredycie hipotecznym[7] unormowano – w sposób szczególny – jedynie kwestię przedterminowej spłaty zadłużenia przez kredytobiorcę, implementując odpowiednie dyrektywy unijne. Pominięto natomiast regulację wypowiedzenia przez niego umowy łączącej go z kredytodawcą poza przypadkiem wypowiedzenia umowy kredytu konsumenckiego zawartej na czas nieoznaczony (art. 42 ust. 1 u.k.k.)[8]. W myśl wykładni systemowej oznacza to, że w przypadku gdy umowa kredytu konsumenckiego bądź hipotecznego spełnia przesłanki umowy kredytu (w rozumieniu art. 69 ust. 1 p.b.), znajduje do niej zastosowanie ogólny art. 75a ust. 2 p.b.[9]. Na warunkach określonych w tym przepisie kredytobiorca (konsument) ma prawo wypowiedzieć zawartą umowę[10].

Cel i charakter prawny art. 75a ust. 2 p.b.

Celem art. 75a ust. 2 p.b. jest ochrona interesów kredytobiorcy. Powołany przepis umożliwia mu jednostronne wycofanie się ze stosunku kredytowego przez złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu umowy. Na podstawie art. 75a ust. 2 p.b. kredytobiorca może swobodnie podjąć decyzję o skróceniu okresu korzystania z udzielonego mu kredytu (np. aby uniknąć konieczności płacenia dalszych odsetek lub prowizji na rzecz banku albo zwiększyć poziom swojej zdolności kredytowej w celu uzyskania odrębnego finansowania). Skutek taki nie następuje jednak natychmiastowo, lecz po upływie – stosunkowo długiego – trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Wypowiedziawszy umowę, kredytobiorca dysponuje odpowiednim czasem na zgromadzenie środków pieniężnych, aby spłacić istniejące zadłużenie wobec banku (tj. zwrócić kapitał wypłaconego kredytu). 

Wątpliwości budzi charakter prawny analizowanego pr (...)