Skutki umorzenia wierzytelności hipotecznej w postępowaniu upadłościowym

Monitor Prawa Bankowego 2024/09 Wrzesień

Uchwała Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2023 r. (III CZP 11/22)

Umorzenie wierzytelności na podstawie art. 369 ust. 2 ustawy z 28.02.2003 r. - Prawo upadłościowe, w brzmieniu obowiązującym przed 1.01.2016 r., skutkuje wygaśnięciem hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, ustanowionej na zabezpieczenie tej wierzytelności.

Powódka G.K. w pozwie skierowanym przeciwko Bankowi domagała się usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej urządzonej dla stanowiącego jej własność lokalu mieszkalnego a rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie z działu czwartego księgi wpisów hipoteki umownej kaucyjnej w kwocie 462 890,27 zł i hipoteki umownej zwykłej w kwocie 661 271,82 zł, ustanowionych na tej nieruchomości dla zabezpieczenia wierzytelności przysługujących pozwanemu przeciwko dłużnikowi Z.P. Zdaniem powódki umorzenie w postępowaniu upadłościowym długu Z.P. spowodowało wygaśnięcie hipotek na podstawie art. 94 u.k.w.h., w brzmieniu obowiązującym od 20.02.2011 r. Wobec odmowy dokonania przez pozwanego czynności umożliwiającej wykreślenie hipotek, powódka wytoczyła powództwo na podstawie art. 10 u.k.w.h.

Sąd Rejonowy wyrokiem z 13.09.2018 r. oddalił powództwo. Ustalił, że na podstawie umowy z 1.04.2009 r. poprzednik prawny pozwanego udzielił Z.P. kredytu w kwocie 661 271,82 zł, którego zabezpieczeniem były m.in. obie hipoteki ustanowione na nieruchomości lokalowej powódki. Postanowieniem z 23.09.2011 r. Sąd Rejonowy ogłosił upadłość Z.P. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą […], obejmującą likwidację majątku dłużnika. Postanowieniem z 21.05.2014 r. sąd ten stwierdził zakończenie postępowania upadłościowego i umorzył w całości wierzytelności niezaspokojone w postępowaniu upadłościowym, w tym wierzytelność pozwanego w wysokości 551 763,97 zł. Cały majątek Z.P. został w postępowaniu upadłościowym sprzedany. Na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego przez sąd w klauzulę wykonalności pozwany wszczął postępowanie egzekucyjne skierowane do nieruchomości lokalowej powódki.

W uzasadnieniu orzeczenia Sąd pierwszej instancji powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 10.09.2015 r. (II CSK 745/14) i podkreślił funkcję hipoteki jako gwarancji uzyskania zaspokojenia przez wierzyciela w sytuacji, gdy nadal istnieje mienie mogące do tego doprowadzić. Wskazał również na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu wyroku z 5.02.2016 r. (IV CSK 346/15) o braku wpływu wygaśnięcia zobowiązań upadłego na byt prawny hipoteki, w kontekście regulacji wynikającej z art. 369 w zw. z art. 291 prawa upadłościowego i naprawczego w brzmieniu obowiązującym do 1.01.2016 r. (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 233, dalej: „p.u.n.”).

Rozpoznając sprawę na skutek apelacji powódki, Sąd Okręgowy w Krakowie powziął wątpliwość sformułowaną w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym. Sąd odwoławczy krytycznie odniósł się do poglądów Sądu Najwyższego wyrażonych w orzeczeniach powołanych w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego. Wskazał, że stanowisko, iż utrata bytu prawnego przez dłużnika osobistego nie powoduje wygaśnięcia hipoteki zabezpieczającej wierzytelność na majątku osoby trzeciej, chroni wprawdzie wierzyciela, ale pozbawia regresu dłużnika rzeczowego, który spłaci dług. Zakwestionował także pogląd, że z art. 369  (...)