Restrukturyzacja zadłużenia z tytułu umowy o kredyt konsumencki

Monitor Prawa Bankowego 2025/04 Kwiecień

W ostatnich latach w systemie prawnym rośnie znaczenie wszelkiego rodzaju procedur upominawczych oraz restrukturyzacyjnych. Ustawodawca promuje różnorodne metody polubownego rozstrzygania spraw i restrukturyzacji umownej na zasadach uzgodnionych przez strony. Tendencja ta jest widoczna szczególnie w przypadku transakcji kredytowych. W stopniowo wprowadzanych przepisach nakłania się kredytodawców oraz kredytobiorców, aby wspólnie podejmowali działania w celu restrukturyzacji zadłużenia przed skierowaniem sprawy na drogę sądową.    

Tomasz Czech

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym występują – bez dostatecznego uzasadnienia merytorycznego – rozproszone oraz wzajemnie nieskoordynowane regulacje dotyczące stosowania procedur upominawczych oraz restrukturyzacyjnych w stosunkach kredytowych. Odrębnie unormowano te procedury w odniesieniu do trzech przypadków:

• kredyt bankowy oraz bankowa pożyczka pieniężna (art. 75c p.b.[1])[2],
• kredyt hipoteczny (art. 33-34 u.k.h.[3])[4],
• kredyt konsumencki (art. 21a u.k.k.[5]).

Ostatni element tej mozaiki prawnej wprowadzono niedawno na podstawie art. 61 pkt 1 u.p.o.k.[6]. Artykuł 21a u.k.k. obowiązuje od 19.02.2025 r. Przepis ten bez wątpienia wzorowano na art. 75c p.b. dotyczącym kredytu bankowego i bankowej pożyczki pieniężnej, a także art. 33 u.k.h. obejmującym umowę o kredyt hipoteczny. Zasadniczo powiela ich kształt normatywny (choć z pewnymi modyfikacjami). W związku z tym – w ramach analizy art. 21a u.k.k. – uzasadnione jest odpowiednie odwoływanie się do dotychczasowego orzecznictwa i literatury odnoszącej się do powołanych przepisów.

Omawiany art. 21a u.k.k. stoi na niskim poziomie legislacyjnym. Zawiera błędy językowe i rodzi sporo wątpliwości interpretacyjnych (zwłaszcza w ujęciu systemowym). Wadliwa jest również jego lokalizacja. Został błędnie zamieszczony w rozdziale 2 u.k.k. pt. „Obowiązki kredytodawcy i pośrednika kredytowego przed zawarciem umowy o kredyt”. W rzeczywistości dotyczy on okresu po zawarciu umowy, więc powinien był zostać wprowadzony w rozdziale 3 tej ustawy.

Implementacja dyrektywy unijnej

W art. 21a u.k.k. dokonano transpozycji do prawa polskiego art. 16a ust. 1 i 2 dyrektywy 2008/48[7]. Zgodnie z tymi przepisami państwa członkowskie wymagają od kredytodawców posiadania odpowiednich polityk i procedur, tak aby podejmowali oni starania w celu zastosowania, w stosownych przypadkach, rozsądnych środków restrukturyzacyjnych przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego[8]. W przepisach tych został zamieszczony przykładowy katalog środków restrukturyzacyjnych.

W art. 21a u.k.k. – wzorując się na art. 75c p.b. oraz art. 33-34 u.k.h. – rozszerzono znacznie zakres regulacji w stosunku do wzorca unijnego. Rozbudowano wymagania dotyczące procedury upominawczej i restrukturyzacyjnej w relacjach kredytu konsumenckiego. Rozwiązanie takie mieści się w granicach kompetencji ustawodawcy polskiego (zob. art. 22 ust. 1 in fine dyrektywy 2008/48).

Dokonując transpozycji, nasz ustawodawca nie skorzystał bezpośrednio z opcji krajowych określonych w art. 16a ust. 3 i 4 dyrektywy 2008/48 odnośnie do opłat z tytułu zaległości w spłacie kredytu. Nie wprowadził dodatkowych regulacji dotyczących zasad naliczania takich opłat od konsumentów. W mocy pozostają dotychczasowe przepisy odnoszące się do tej kwestii (zob. zwłaszcza art. 33a u.k.k.).  

Cel art. 21a u.k.k. – polityka drugiej szansy

Celem art. 21a u.k.k. jest ochrona interesów konsumenta[9]. Przepis ten zmierza do odroczenia (odsunięcia w czasie) możliwości skorzystania przez kredytodawcę ze środków prawnych w związku z opóźnieniem ze spłatą kredytu konsumenckiego. Konsument, który popadł w opóźnienie, uzyskuje dodatkowy termin na spłatę zobowiązania, ewentualnie złożenie wniosku dotyczącego restrukturyzacji kredytu. Dostaje zatem drugą szansę, z której może skorzystać w celu „uzdrowienia” relacji kredytowej z kredytodawcą.

Omawiany przepis zapobiega pochopnemu, przedwczesnemu podejmowaniu przez kredytodawcę działań prawnych w sytuacjach, w których występują faktyczne możliwości dobrowolnej spłaty przez konsumenta wymagalnego zadłużenia albo restrukturyzacji kredytu na drodze porozumienia między stronami. Przepis ten ma skłaniać kredytodawcę do dokonywania ponownej, starannej analizy aktualnej sytuacji finansowej (majątkowej) konsumenta, zanim przystąpi do działań prawnych w związku z opóźnieniem ze spłatą kredytu (np. wytoczenie powództwa o zapłatę)[10]. Zachęca go do współpracy z konsumentem w celu dostosowania warunków transakcji kredytowej do jego zmienionej sytuacji. Sprzyja podejmowaniu przez strony działań kooperacyjnych w procesie restrukturyzacji kredytu.

Rozwiązanie, które wprowadza art. 21a u.k.k., należy postrzegać jako element systemu normatywnego wyrównującego pozycję stron w relacji prawnej po zawarciu umowy kredytu konsumenckiego. Chroni konsumenta przed naturalną, strukturalną przewagą kredytodawcy w sytuacji, gdy doszło do naruszenia zobowiązania przez konsumenta[11].

Zakres przedmiotowy            (...)