Nadzór KNF nad działalnością instytucji pożyczkowych

Monitor Prawa Bankowego 2024/05 Maj

Ustawa z 6.10.2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie[1] dodała do ustawy o kredycie konsumenckim[2] nowy rozdział 5ab pt. „Nadzór nad działalnością instytucji pożyczkowych”. Przepisy tego rozdziału obowiązują od 1.01.2024 r. i dotyczą podmiotu, który spełnia definicję instytucji pożyczkowej, tzn. jest kredytodawcą w rozumieniu art. 5 pkt 2 u.k.k. niebędącym podmiotem i instytucją wymienionymi enumeratywnie w art. 5 pkt 2a u.k.k.[3]. W artykule przedstawiono ewolucję reglamentacji działalności instytucji pożyczkowych, regulację publicznoprawnego nadzoru nad działalnością przedsiębiorców udzielających pożyczek konsumentom w nowej dyrektywie o kredycie konsumenckim z 2023 r., wskazano państwa UE, gdzie taki nadzór już został wprowadzony, a także dokonano analizy nadzoru KNF nad działalnością instytucji pożyczkowych jako nowego rodzaju nadzoru finansowego, w tym z perspektywy funkcji tego nadzoru oraz jego celu. Omówiono także problematykę wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych, wykonywania przez KNF kontroli nad instytucjami pożyczkowymi, a przede wszystkim – stosowanie przez KNF środków nadzorczych względem instytucji pożyczkowych. W artykule poruszono również kwestię nadzoru KNF nad podmiotami zagranicznymi prowadzącymi działalność w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego na terytorium RP.

Witold Srokosz

Instytucje pożyczkowe zostały objęte nadzorem publicznoprawnym wykonywanym przez KNF dopiero od 1.01.2024 r. Jednak o potrzebie objęcia nadzorem działalności tych instytucji mówiło się od lat i ustawodawca stopniowo, krok po kroku, przygotowywał ku temu grunt.

W 2011 r., w roku wejścia w życie, ustawa o kredycie konsumenckim nie zawierała pojęcia instytucji pożyczkowej, chociaż na rynku finansowym już wówczas działali przedsiębiorcy udzielający pożyczek, którzy nie mieli statusu banku czy spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej. Co więcej, podczas prac legislacyjnych w 2010 r. nad projektem ustawy o kredycie konsumenckim stwierdzono, że „w Polsce istnieją instytucje, które nadzorują działalność kredytodawców, m.in. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz KNF”.[4] Tym samym uznano, że art. 20 dyrektywy 2008/48/WE w sprawie umów o kredyt konsumencki[5] nie wymaga implementacji. Według tego artykułu państwa członkowskie zapewniają nadzór nad działalnością kredytodawców przez instytucję lub organ niezależny od instytucji finansowych lub regulowanie takiej działalności, przy czym nie stanowi to uszczerbku dla dyrektywy 2006/48/WE[6].

Legalna definicja instytucji pożyczkowej została dodana do u.k.k. cztery lata później - 11.10.2015 r. przez ustawę z 5.08.2015 r. o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw.[7] Ustawa ta dodała do u.k.k rozdział 5a pt. „Działalność instytucji pożyczkowych” (obecnie rozdział ten jest zatytułowany „Działalność instytucji pożyczkowych i rejestr instytucji pożyczkowych”)zawierający wówczas cztery nowe artykuły: 59a-59d oraz rozdział 5b zawierający przepisy karne (art. 59e-59g u.k.k.). W 2015 r. nie wprowadzono jednak reglamentacji działalności instytucji pożyczkowych, był to jedynie swego rodzaju wstęp do reglamentacji – zdefiniowano instytucję pożyczkową, określono jej wymaganą formę organizacyjno-prawną (spółka z. o.o. lub akcyjna), wysokość minimalnego kapitału, opisano wymagania co do członków organów spółki oraz prokurenta, a także wskazano zaświadczenia lub oświadczenia, które powinny być dołączone do wniosku o wpis do KRS.

W 2017 r. wprowadzono rejestr instytucji pożyczkowych i obowiązek wpisu do tego rejestru[8]. Tym samym, według obecnego stanu prawnego, instytucje pożyczkowe mogą podjąć wykonywanie działalności dopiero po uzyskaniu wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego (art. 59aa i 59ab u.k.k.). Wpisu do rejestru KNF dokonuje na wniosek podmiotu zamierzającego podjąć wykonywanie działalności instytucji pożyczkowej (art. 59ac u.k.k.), przy czym musi być to podmiot spełniający warunki przewidziane w art. 59a u.k.k., tak co do formy organizacyjno-prawnej (wyłącznie spółka akcyjna albo spółka z o.o. z radą nadzorczą), kapitału zakładowego (co najmniej 1 000 000 zł), jak i niekaralności członków zarządu, rady nadzorczej lub prokurentów. W ten sposób ustawodawca reglamentuje działalność polegającą na udzielaniu lub dawaniu przyrzeczenia udzielenia, w ramach działalności gospodarczej lub zawodowej, kredytów konsumenckich, przez podmioty inne niż enumeratywnie wymienione w art. 5 pkt 2a u.k.k. Wykonywanie tej działalności bez wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych przez podmioty inne niż te, które zostały enumeratywnie wymienione w art. 5 pkt 2a u.k.k., podlega grzywnie do 500 000 zł (art. 59h u.k.k.). Ponadto, jak wskazuje się w literaturze^[9], może powodować powstanie odpowiedzialności publicznoprawnej za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów.

W końcu, u.p.l. dodała do u.k.k. nowy rozdział 5ab pt. „Nadzór nad działalnością instytucji pożyczkowych”.

Regulacja publicznoprawnego nadzoru nad działalnością przedsiębiorców udzielających pożyczek konsumentom w nowej dyrektywie o kredycie konsumenck (...)