Legitymacja wierzyciela do wytoczenia powództwa pauliańskiego po ogłoszeniu upadłości dłużnika
Monitor Prawa Bankowego 2024/03 Marzec
Uchwała (7) Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2023 r. (III CZP 84/22)
Ogłoszenie upadłości dłużnika nie powoduje utraty przez wierzyciela legitymacji do wytoczenia powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c.
Powód - Bank Spółdzielczy wniósł na podstawie art. 527 k.c. o uznanie za bezskuteczną względem niego, jako wierzyciela, bliżej określonej umowy sprzedaży nieruchomości zawartej między A.B. i A.B.1 (dłużnikami powoda) a pozwanymi F.B. i K.B.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo, a Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda. Sąd ten ustalił, za Sądem pierwszej instancji, że A.B. i A.B.1 zawarli z powodem dwie umowy kredytu. Wobec braku spłat obie umowy zostały wypowiedziane, a powód wystąpił z wnioskiem egzekucyjnym na podstawie bankowych tytułów egzekucyjnych zaopatrzonych w klauzule wykonalności. W dniu 6.12.2012 r., w czasie istnienia ww. zobowiązań, dłużnicy sprzedali swym synom, F.B. i K.B. (pozwanym), nieruchomości rolne za cenę kilkakrotnie niższą od rynkowej. W księgach wieczystych prowadzonych dla tych nieruchomości widniały ostrzeżenia o wszczęciu egzekucji na rzecz kilku podmiotów, w tym Banku Spółdzielczego.
Sąd drugiej instancji ustalił również, że 23.07.2015 r., na wniosek A.B.1, ogłoszono upadłość obejmującą likwidację jego majątku. W toku postępowania upadłościowego powód zgłosił wierzytelności stwierdzone wspomnianymi wyżej bankowymi tytułami egzekucyjnymi. Prowadzone wcześniej postępowania egzekucyjne dotyczące wierzytelności powoda zostały umorzone względem A.B.1 z uwagi na ogłoszenie upadłości dłużnika, a względem A.B. z uwagi na ich bezskuteczność.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny ocenił, że powód nie ma legitymacji czynnej do wystąpienia z powództwem przeciwko F.B. i K.B. o uznanie umów sprzedaży nieruchomości za bezskuteczne w stosunku do niego. Nieruchomości objęte zaskarżoną czynnością prawną wchodzą w skład masy upadłości dłużnika A.B.1, bowiem za majątek należący do takiej masy uznać należy również to, co znajdowałoby się w masie, gdyby nie doszło do podjęcia czynności prawnej upadłego podlegającej ubezskutecznieniu. W konsekwencji, po ogłoszeniu upadłości A.B.1, wyłącznie syndyk był uprawniony do wystąpienia ze skargą pauliańską przeciwko pozwanym. Wobec niezaskarżenia spornych czynności prawnych przez syndyka w dwuletnim terminie zawitym określonym w art. 132 ust. 3 ustawy z 28.02.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (obecnie Prawo upadłościowe, dalej odpowiednio: „p.u.n.” lub „p.u.”), roszczenie ze skargi pauliańskiej wygasło i nie może już być dochodzone.
Sąd drugiej instancji zauważył, że w procesie, w którym syndyk na podstawie art. 132 ust. 1 p.u.n. wytacza powództwa o uznanie fraudacyjnej czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną względem masy upadłości, zachodzi bezwzględne podstawienie procesowe syndyka w miejsce pokrzywdzonych wierzycieli. Podstawienie to daje syndykowi wyłączną legitymację procesową do wystąpienia ze skargą pauliańską, jednak wierzyciele, choć pozbawieni legitymacji, nie są pozbawieni ochrony, którą zapewnia im możliwość czynnego uczestniczenia w postępowaniu upadłościowym. Zaskarżenie przez syndyka czynności upadłego ma na celu wydobycie tego, co jego kontrahent otrzymał z majątku upadłego, i obrócenie tych składników na cele masy upadłości. Wierzycielom upadłego legitymacja do wniesienia skargi pauliańskiej przysługuje natomiast tylko wtedy, gdy przedmiotem powództwa jest czynność prawna dotycząca majątku, który w ogóle nie wchodzi w skład masy upadłości, np. czynność dotykająca praw poszczególnych wierzycieli, które zachowują moc w upadłości, jak hipoteka i zastaw.
Powód wniósł skargę kasacyjn (...)