Dopuszczalność wypowiedzenia umowy kredytu pod warunkiem

Monitor Prawa Bankowego 2023/5 Maj

Brakuje jednolitego orzecznictwa w zakresie dopuszczalności wypowiedzenia umowy kredytu pod warunkiem. Podczas gdy część orzeczeń wskazuje na kategoryczną niedopuszczalność takiej praktyki jako powodującej nawet nieważność wypowiedzenia, inne ją akceptują, lecz jedynie w określonych okolicznościach. Należy zbadać, czy jednostronne oświadczenie woli, jakim jest wypowiedzenie umowy kredytu, może zostać złożone z zastrzeżeniem warunku.

Krzysztof Schulz

Praktyka dotycząca wypowiadania umowy kredytu  

Wypowiedzenie jest najbardziej dotkliwym sposobem zakończenia stosunku prawnego, jaki powstaje na podstawie umowy kredytu. Praktyka prawnicza, w tym praktyka orzecznicza, mierzy się z problemem dopuszczalności wypowiedzenia tej umowy pod warunkiem. Taka postać wypowiedzenia jest czasami stosowana przez banki, które traktują ją jako formę ostatecznego zdyscyplinowania kredytobiorcy, gdy nie dotrzymuje on warunków udzielenia kredytu.

Artykuł 75 ust. 1 p.b.[1] stanowi podstawę normatywną do wypowiedzenia umowy kredytu przez bank w dwóch przypadkach: 1) gdy kredytobiorca traci zdolność kredytową lub 2) gdy warunki, na jakich bank udzielił kredytobiorcy kredytu, nie zostają dotrzymane. W doktrynie nie ma zgody co do tego, jakich warunków kredytobiorca musi nie dotrzymać, by bank uzyskał uprawnienie do wypowiedzenia umowy kredytowej. Czy chodzi jedynie o niedotrzymanie warunków istotnych z punktu widzenia możliwości spłaty zadłużenia[2], czy też o jakiekolwiek warunki udzielenia kredytu? Każde niedotrzymanie warunków przez kredytobiorcę powoduje reakcję ze strony banku. Zakres tej reakcji zależy w dużej mierze od rodzaju naruszenia postanowień umowy kredytu. Szersze od ustawowych uprawnienia banku przewidziane są często w samej umowie[3].

Wypowiedzenie umowy kredytu jako jednostronna czynność prawna powoduje ustanie bądź zmianę stosunku prawnego pomiędzy bankiem a kredytobiorcą. Wypowiedzenie dzieli się na zmieniające oraz rozwiązujące[4]. Każde z nich w praktyce bywa przez bank dokonywane pod warunkiem[5]. Najbardziej typowym warunkiem jest zaprzestanie naruszania postanowień umowy kredytowej przez kredytobiorcę i przywrócenie stanu, w którym warunki udzielenia kredytu są dotrzymane.

W niniejszym artykule zostaną przeanalizowane cechy charakterystyczne wypowiedzenia: moment jego złożenia i skutki, jakie powoduje. Ponadto zbadana zostanie dopuszczalność zakończenia stosunku zobowiązaniowego pod warunkiem na zasadach ogólnych prawa cywilnego. Zostanie też przedstawiona analiza dotychczasowego orzecznictwa celem wyekstrahowania okoliczności determinujących nieważność wypowiedzenia umowy kredytu pod warunkiem.

Skutki wypowiedzenia umowy kredytu

Wypowiedzenie umowy kredytu nigdy nie występuje w próżni – zależy od wystąpienia okoliczności je uzasadniających. Artykuł 69 ust. 1 p.b. określa umowę kredytu jako zobowiązanie banku do oddania do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Artykuł 75c ust. 1 p.b. opisuje zaś możliwe konsekwencje najbardziej typowego naruszenia umowy kredytu – opóźnienia kredytobiorcy ze spłatą zobowiązania. W ta (...)