Cyfryzacja ustanowienia zabezpieczeń wierzytelności banku

Monitor Prawa Bankowego 2022/07-08 Lipiec - Sierpień

Od wielu lat cyfryzacja jest dominującą tendencją w sektorze usług finansowych. Tendencja ta obejmuje wszelkie aspekty świadczenia rozmaitych usług klientom korporacyjnym oraz detalicznym. Nie omija również zabezpieczeń wierzytelności ustanawianych na rzecz instytucji finansowych. 

Tomasz Czech

Cyfryzacja oznacza skonstruowanie procesu świadczenia usług w oparciu o dokumenty elektroniczne przez – całkowitą albo częściową – eliminację dokumentacji papierowej (ang. paperless)[1]. W rezultacie możliwa jest w szerokim zakresie automatyzacja procedur, uproszczenie i usprawnienie ich przebiegu oraz wprowadzenie zdalnych kanałów komunikacji między stronami. Pozwala to na istotne zmniejszenie kosztów transakcyjnych świadczenia usług oraz przyspieszenie obrotu gospodarczego. Korzyści z tego wynikające osiągają zarówno instytucje finansowe, jak i ich klienci.  

Cyfryzacja obejmuje także ustanawianie zabezpieczeń wierzytelności. Stanowi pochodną procesów transformacji cyfrowej, które odnoszą się do świadczenia usługi głównej. Najczęściej chodzi o usługę mającą charakter kredytowy (np. kredyt, pożyczka, akredytywa). Ustanowienie zabezpieczenia (osobistego bądź rzeczowego) na ogół uzupełnia oraz warunkuje świadczenie takiej usługi przez instytucję finansową.

W niniejszym artykule zostaną przedstawione aspekty cyfryzacji dotyczące poszczególnych zabezpieczeń wierzytelności. Analizę ograniczono do najpowszechniej występujących typów zabezpieczeń dobrowolnych, tzn. ustanawianych na rzecz wierzyciela w wyniku oświadczenia woli zabezpieczyciela. Pominięto natomiast zabezpieczenia ustawowe (powstające z mocy przepisu prawa) oraz przymusowe (np. ustanawiane w drodze postanowienia sądu). Przedmiotem artykułu są zabezpieczenia wierzytelności banku, lecz omawiane zagadnienia mogą być odpowiednio odnoszone do innych instytucji finansowych (zwłaszcza domów maklerskich oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych).

Cyfryzacja poszczególnych aspektów procesu ustanowienia zabezpieczenia

Cyfryzacja obejmuje wszystkie istotne aspekty procesów związanych z zabezpieczeniami wierzytelności w pełnym okresie ich funkcjonowania, począwszy od oceny wstępnej, a skończywszy na wykonaniu oraz rozliczeniu końcowym z zabezpieczycielem. W praktyce omawiane zjawisko największe znaczenie przejawia w fazie ustanowienia instrumentu zabezpieczającego na rzecz banku.

W typowych przypadkach ustanowienie zabezpieczenia jest poprzedzone etapem wstępnym. Na tym etapie następuje identyfikacja zabezpieczyciela[2] oraz ocena jego sytuacji finansowej (w razie udzielenia zabezpieczeń osobistych, np. poręczenia) lub cech i wartości przedmiotu zabezpieczenia (w odniesieniu do zabezpieczeń rzeczowych, np. zastawu bądź hipoteki). Możliwość cyfryzacji zależy wtedy od dostępności dokumentów elektronicznych poświadczających powyższe okoliczności. Mogą to być dokumenty publiczne bądź prywatne (m.in. operaty szacunkowe, odpisy z rejestrów, zaświadczenia o zarobkach, kopie deklaracji podatkowych lub sprawozdań finansowych). Współcześnie większość z tych dokumentów może zostać wystawiona w formie elektronicznej (np. odpis z księgi wieczystej, sprawozdanie finansowe), co pozwala na cyfrową transformację procedury zabezpieczeń. Niektóre czynności w fazie wstępnej nie poddają się jednak całkowitej cyfryzacji (m.in. osobiste oględziny przedmiotu zabezpieczenia).

Kluczowym etapem jest złożenie oświadczeń woli dotyczących ustanowienia zabezpieczeń (zwłaszcza ze strony zabezpieczyciela). (...)