Bezskuteczność przewłaszczenia na zabezpieczenie wobec masy upadłości

Monitor Prawa Bankowego 2023/11 Listopad

Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2021 r. (II CSKP 112/21)

Artykuł 127 ust. 3 p.u.n. nie wyklucza dokonania oceny bezskuteczności czynności zabezpieczającej w świetle art. 127 ust. 1 p.u.n. Należy uznać, że kierując się kryterium obiektywnym, w oderwaniu od czynności zabezpieczanej, udzielający zabezpieczenia w postaci przewłaszczenia nieruchomości nie uzyskuje jakiegokolwiek ekwiwalentu, rozumianego jako korzyść majątkowa.

Rafał Adamus

I. Zagadnienia wstępne. Istota problemu prawnego poruszonego w niniejszej glosie sprowadza się do pytania: czy czynność przyszłego upadłego polegająca na zabezpieczeniu wierzytelności przez przewłaszczenie nieruchomości może zostać zakwalifikowana jako nieodpłatna czynność prawna w rozumieniu art. 127 ust. 1 p.u.?

W praktyce pojawiają się wątpliwości, czy dany stan faktyczny może podlegać kumulatywnie więcej niż jednej podstawie prawnej odnoszącej się do bezskuteczności czynności przyszłego upadłego. Czynności prawnej, która dotyczy zabezpieczenia własnego zobowiązania kredytowego (pożyczkowego), nie można traktować jako postaci nieodpłatnego rozporządzenia składnikiem majątkowym. Przewłaszczenie na zabezpieczenie nie jest abstrakcyjną czynnością prawną. Nie istnieje samo dla siebie. Jego sens prawny i cel wyrażony jest przez byt innego stosunku prawnego. Przewłaszczenie na zabezpieczenie ma charakter akcesoryjny względem stosunku kredytowego (pożyczkowego). Spłata bądź umorzenie kredytu (pożyczki) ma istotny wpływ na sytuację prawnorzeczową w związku z dokonanym przewłaszczeniem.

Stanowcza krytyka dotyczyć będzie wywodów Sądu Najwyższego, które sprowadzają się do oceny pojedynczej i akcesoryjnej czynności prawnej w całkowitym oderwaniu od jej otoczenia prawnego (kompleksu umów) i kontekstu ekonomicznego. Analiza zostanie przeprowadzona w oparciu o ekonomiczną wykładnię prawa.

II. Stan faktyczny sprawy. Glosowany wyrok SN wydano w następującym stanie faktycznym. Krótko: przyszły upadły zawarł umowę przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie spłaty pożyczki w wysokości 200 000 zł[1]. Z i (...)