Transakcja płatnicza

Monitor Prawa Bankowego 2023/10 Październik

Pojęcie transakcji płatniczej ma fundamentalne znaczenie we współczesnych regulacjach prawnych dotyczących świadczenia usług płatniczych. Wyznacza podstawowe ramy tych usług oraz stanowi kluczowy element licznych norm opisujących ich wykonywanie i zasady odpowiedzialności prawnej stron. Z tego względu zasługuje na szczegółową analizę.    

Tomasz Czech

W polskim języku prawnym pojęcie transakcji płatniczej (ang. payment transaction, niem. Zahlungsvorgang, fr. opération de paiement) pojawiło się w 2011 r. po uchwaleniu ustawy o usługach płatniczych[1]. Pojęcie to ma rodowód europejski. Wywodzi się z dyrektyw unijnych poświęconych świadczeniu usług płatniczych: pierwotnie PSD1[2], a następnie PSD2[3].

Wcześniej w przepisach ogólnych polski ustawodawca odwoływał się do rozliczeń pieniężnych (zob. art. 725 k.c.[4] i art. 733 k.c.), a także wyróżniał bankowe rozliczenia pieniężne (art. 63 i n. p.b.[5])[6], czyli czynności płatnicze zastrzeżone do kompetencji banków oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych (zob. art. 5 ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 5 ust. 5 p.b.)[7]. Wprowadzenie przepisów, w których wykorzystano neutralne podmiotowo pojęcie transakcji płatniczej, oznaczało m.in. szerokie otwarcie krajowego rynku usług płatniczych na podmioty niebankowe (zob. art. 4 ust. 1-2 u.u.p.)[8]. Przepisy u.u.p., o których mowa, mają – jako leges speciales posteriores – pierwszeństwo przed wcześniejszymi przepisami kodeksowymi oraz bankowymi.

Obecnie w naszym systemie normatywnym – w wyniku historycznego, nieprzemyślanego i chaotycznego nawarstwiania się kolejnych, złożonych regulacji prawnych – omawiane pojęcie współistnieje ze wcześniejszą terminologią nawiązującą do rozliczeń pieniężnych. W rezultacie brakuje odpowiedniej spójności terminologicznej oraz merytorycznej pomiędzy podstawowymi aktami prawnymi normującymi świadczenie usług przez przedsiębiorców na polskim rynku płatniczym.

Znaczenie pojęcia transakcji płatniczej

Transakcja płatnicza stanowi kluczowe pojęcie, które pozwala na prawidłowe dekodowanie norm prawnych dotyczących świadczenia usług płatniczych na rynkach państw członkowskich Unii Europejskiej (zob. art. 3 ust. 1 u.u.p.)[9]. W zasadniczym wymiarze określa treść tych usług oraz wytycza ich ramy. Transakcje płatnicze – w rozmaitych wariantach – tworzą podstawowe usługi płatnicze świadczone przez dostawcę w interesie użytkownika. Pod względem ilościowym oraz wartościowym zdecydowanie dominują w praktyce rynkowej. Usługi płatnicze, które nie polegają na wykonywaniu takich transakcji, w rzeczywistości mają charakter pomocniczy (np. wydawanie instrumentów płatniczych) lub drugorzędny (np. usługa dostępu do informacji o rachunku).

Co więcej, pojęcie transakcji płatniczej wyznacza istotny element wielu szczegółowych norm cywilnoprawnych obowiązujących w relacjach między stronami umów o świadczenie usług płatniczych (dostawcami oraz użytkownikami). Regulują one zasady wykonywania takich czynności (zob. art. 33 i n. u.u.p.), zwłaszcza terminy realizacji i datę waluty (art. 53 i n. u.u.p.). Ponadto omawiane pojęcie pełni ważną rolę w rekonstrukcji norm prawnych, które określają reguły o (...)