Odpowiedzialność banku za nieprawidłowe prowadzenie rachunku bankowego

Monitor Prawa Bankowego 2023/03 Marzec

Wyrok Sądu Najwyższego z 20 lutego 2020 r. (IV CSK 561/18)

Sytuacja, w której bank godzi w zaufanie klienta, dopuszczając na skutek istotnych zaniechań w nadzorze przez okres kilku lat do nieuprawnionych operacji na rachunkach bankowych wielu klientów, które rzutują na możliwość realizacji przez klientów podstawowego uprawnienia, jakim jest żądanie zwrotu wpłaconych środków na każde żądanie, może być rozpatrywana nie tylko z punktu widzenia relacji umownej, lecz także w płaszczyźnie dobrych obyczajów i standardów zachowań w obrocie, których naruszenie może stanowić źródło deliktu.

Powód T.C. domagał się od pozwanego Banku kwoty 16 618 974,22 zł z ustawowymi odsetkami (…). Sąd pierwszej instancji – Sąd Okręgowy ustalił, że powód 10.05.2001 r. zawarł z Bankiem umowę rachunku oszczędnościowego w złotych i walutach wymienialnych z wkładem płatnym na każde żądanie i/lub wkładem terminowym. W dniu 17.10.2001 r. powód zawarł z Bankiem umowę kompleksowej obsługi klienta private banking (umowa kompleksowa). Na podstawie tej umowy Bank zobowiązał się prowadzić na rzecz powoda rachunki a'vista w złotych i innych walutach oraz rachunki lokat terminowych w złotych i walutach wymienialnych, po każdorazowym uzgodnieniu z klientem warunków przyjęcia danej lokaty. Do obsługi klienta Bank wyznaczył doradcę – pracownika Banku w osobie A.F. W dniu 17.12.2001 r. powód zawarł z Bankiem umowę aktywnego lokowania środków, na podstawie której udzielił Bankowi pełnomocnictwa do dysponowania w jego imieniu środkami w kwocie 85 000 zł zgromadzonymi na należących do niego lokatach terminowych i lokowania ich w określone w umowie instrumenty finansowe. Wybór formy lokowania dysponowanych z rachunku kwot powód pozostawił bankowi.

Powód w pozwanym Banku posiadał również rachunek wspólny z żoną, rachunek karty kredytowej, rachunki kredytu hipotecznego i rachunki lokat terminowych. W umowie kompleksowej Bank zobowiązał się do utajnienia sald rachunków powoda przed nieograniczonym dostępem osób zatrudnionych w pozwanym Banku. W umowie tej określono również zakres zadań doradcy wyznaczonego do indywidualnej obsługi powoda. Zakresem tym nie było objęte przyjmowanie od powoda w imieniu Banku środków pieniężnych, jak i wypłacanie środków pieniężnych z rachunku powodowi. Zakres usług oferowany powodowi nie obejmował także doradztwa inwestycyjnego i zarządzania aktywami powoda. W zawartych umowach brak było co do zasady jakichkolwiek postanowień, według których Bank lub w jego imieniu doradca private banking byłby uprawniony i zobowiązany do inwestowania w kontrakty walutowe, do doradzania powodowi w inwestowaniu posiadanych środków czy wręcz zarządzania tymi środkami.

W czasie świadczenia usług bankowych powodowi przez pozwanego w związku z zawartymi umowami wystąpiły co najmniej trzy nieprawidłowości:

• niesformalizowanie przez strony umowy sposobu składania przez powoda zleceń drogą telekomunikacyjną lub elektroniczną i korzystanie przez powoda z tych form składania zleceń,
• przekazywanie przez powoda środków pieniężnych doradcy private banking zamiast dokonywania wpłaty bezpośrednio do kasy,
• wytworzenie się niepisanej umowy między powodem a doradcą private banking skutkującej realizacją dyspozycji powoda bez wcześniejszego ich podpisywania na drukach bankowych lub wydrukach z systemu informatycznego Banku.

Doręczone powodowi przez A.F. wyciągi z prowadzonego dla powoda rachunku a’vista w PLN, sporządzane w latach 2005 i 2006, zostały sfałszowane i nie odzwierciedlały rzeczywistych wpisów. Saldo końcowe wynikające z systemu nigdy nie zgadzało się z saldem wskazywanym na wyciągach papierowych; wszystkie wyciągi doręczone powodowi zawierały błędy merytoryczne, a saldo po stronie „winien” nie zgadzało się z saldem po stronie „ma”.

Niezależnie od przekazywania powodowi spreparowanych wyciągów bankowych, A.F. dokonywała operacji bankowych, wykonując przelewy drogą elektroniczną na rachunki powoda z rachunków innych osób i z rachunków powoda na rachunki innych osób, mimo braku dowodu ich zlecenia. A.F. większe środki przelewała z rachunków innych osób na rachunki powoda niż z rachunków powoda na rachunki innych osób, czyniąc go w ten sposób „jednym z głównych beneficjentów” jej postępowania. Na rachunek powoda były przekazywane m.in. środki z innych rachunków prowadzonych przez pozwanego, które nie zostały wskazane jako należące do powoda, na towary, które powód odebrał, na usługi, z których skorzystał lub odniósł inną korzyść w wyniku uwidocznienia jego imienia, adresu i nazwiska w innym banku, który otrzymał przelew dla swojego klienta.

W 2006 r. powód złożył zamówienie, które wymagało wpłaty zaliczki. Środki z tytułu zaliczki wpłynęły do kontrahenta powoda, jednak nie z rachunku bankowego powoda, lecz z rachunku innej osoby, o czym powód uzyskał informację. W związku z tą sytuacją powód udał się do Banku, po czym 4.08.2006 r. został poinformowany, że na jego rachunkach bankowych nie znajdują się kwoty wynikające z wyciągów sporządzanych przez A.F. Powód dowiedział się również, że posiada certyfikaty inwestycyjne Biura Maklerskiego (...) S.A., których nabycia nie zlecał. W związku z tymi informacjami powód złożył zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.

Z uzyskanych przez powoda za okres od założenia rachunków do 10.08.2006 r. wyciągów bankowych wynikało, że na rachunku PLN widnieją zapisy 79,84 zł, dla rachunku EUR 135,12 euro, zaś na rachunku (...)