Obalenie domniemania dotyczącego hipoteki

Monitor Prawa Bankowego 2022/03 Marzec

Uchwała SN z 8 września 2021 r. (III CZP 28/21)  

Domniemanie zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy z 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 2204, ze zm.), także w odniesieniu do wpisu hipoteki, może zostać wzruszone – jako przesłanka rozstrzygnięcia – w innej sprawie cywilnej niż sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 tej ustawy).

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało w ramach postępowania apelacyjnego prowadzonego przed Sądem Apelacyjnym w sprawie o zapłatę, w której wierzyciel (Bank) dochodził należności od dłużnika rzeczowego G.K., odpowiadającego na podstawie zobowiązania hipotecznego obciążającego jego nieruchomość. Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo, uznając, że dłużnik rzeczowy nie może kwestionować istnienia hipoteki, gdyż jedyną drogą do podważenia domniemania wpisu takiego prawa jest powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym [art. 10 ustawy z 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 2204, ze zm.), dalej: „u.k.w.h.”]. We wniesionej apelacji pozwany zarzucił m.in. naruszenie art. 234 k.p.c. w zw. z art. 3 ust. 1 i art. 10 u.k.w.h. przez przyjęcie, że obalenie domniemania zgodności wpisu hipoteki z rzeczywistym stanem prawnym (art. 3 ust. 1 u.k.w.h.) jest możliwe tylko w ramach postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h.), a więc że działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych uniemożliwia pozwanemu dłużnikowi rzeczowemu podjęcie obrony zarzutem nieważności lub nieistnienia hipoteki wpisanej na rzecz wierzyciela hipotecznego w procesie o zapłatę.

Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość co do możliwości wzruszenia domniemania wynikającego z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. w innym postępowaniu niż służące uzgodnieniu treści księgi wieczystej z art. 10 u.k.w.h. Według Sądu Apelacyjnego w orzecznictwie Sądu Najwyższego są prezentowane rozbieżne poglądy – w niektórych orzeczeniach Sąd Najwyższy dopuszczał możliwość obalenia domniemania z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. w sprawie o zapłatę, a w innych taką możliwość wykluczył ze względu na wymaganie, aby doszło do tego jedynie w postępowaniu z art. 10 u.k.w.h. Sąd pytający przychylił się do pierwszego stanowiska, wskazując, że głównym argumentem dla poparcia poglądu przeciwnego jest konstytutywny charakter wpisu w odniesieniu do hipoteki. Obalenie domniemania może wtedy bowiem nastąpić nie tylko przez wykazanie nieskuteczności powstania prawa lub jego wygaśnięcia, ale konieczne jest także podważenie wpisu. W związku z tym Sąd Apelacyjny przedstawił następujące zapytanie prawne:

„Czy domniemanie zgodności wpisu hipoteki z rzeczywistym stanem prawnym, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, może być obalone wyłącznie w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h.), czy też w każdym innym postępowaniu, jako przesłanka rozstrzygnięcia?”.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy wskazać, że nie był zasadny wniosek Prokuratora Krajowego o odmowę udzielenia odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne. Niewątpliwie bowiem w orzecznictwie zarysował się spór odnośnie do możliwości wzruszenia domniemania wynikającego z art. 3 u.k.w.h. Bez znaczenia pozostaje przy tym, że jedno ze stanowisk dominuje, zaś drugie jest tzw. mniejszościowym, skoro istnieje ważny problem prawny, który w orzecznictwie sądowym, w tym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, nie był do tej pory rozwiązywany jednolicie. Uzasadnia to udzielenie odpowiedzi na przedstawione pytanie.

Przechodząc do odpowiedzi na przedstawione pytanie, trzeba zauważyć, że domniemanie, o którym mowa w art. 3 u.k.w.h., zaró (...)