Nadzór nad stawkami referencyjnymi WIBID/WIBOR przed BMR

Monitor Prawa Bankowego 2025/09 Wrzesień

W artykule została podjęta problematyka nadzoru nad stawkami referencyjnymi WIBID/WIBOR[1] od momentu ich powstania do daty, w której rozpoczęto stosowanie rozporządzenia BMR[2], czyli do 1.01.2018 r.[3]. Podjęto problematykę form nadzoru nad procesem opracowywania, w tym nad podmiotem je opracowującym[4] oraz uczestnikami fixingu[5] w podanym okresie. Rozważania przedstawiono w kontekście relewantnych tendencji na innych rynkach europejskich. W szczególności wyjaśniono, jakie działania były podejmowane w tym okresie przez podmiot, który opracowywał stawki referencyjne oraz przez organy państwowe względem uczestników fixingu.

Tomasz Orczykowski

Joanna Róg-Dyrda

Wskaźniki referencyjne zaczęły powstawać w latach 80. XX w. jako rezultat rosnącej potrzeby określania stopy oprocentowania pożyczek międzybankowych w walutach obcych. Uznano, że znalezienie wspólnego parametru finansowego, na którym można oprzeć powiązane ze sobą transakcje, i jego powszechne wykorzystanie przyczyniłoby się do rozwoju rynku międzybankowego.

Prym wiódł rynek w Wielkiej Brytanii, uważany za centrum finansowe Europy[6]. W 1986 r. Związek Banków Brytyjskich (British Bankers’ Association, ZBB) zainicjował formalizację procedury ustalania stopy LIBOR (London Interbank Offered Rate)[7]. Z czasem stawka ta stała się niezwykle popularna i znalazła zastosowanie w różnego rodzaju typach umów i instrumentów finansowych[8]. Zapoczątkowało to proces ustalania podobnej metodologii dla opracowywania wskaźników tego typu w innych krajach i dla różnych walut oraz przyczyniło się do stworzenia jednolitych standardów, ułatwiając globalną współpracę na rynkach finansowych[9]. W latach 90. XX w. stosowanie indeksów stopy procentowej jako podstawy ustalenia oprocentowania zmiennego kredytów było już powszechną praktyką na świecie.

W Polsce rynek finansowy, który tworzył się na początku lat 90. XX w., potrzebował pewnego i wiarygodnego punktu odniesienia do rozliczania relacji kontraktowych opartych na zmiennym oprocentowaniu oraz do rozwoju rynku instrumentów stopy procentowej. Dodatkowo w tym czasie spodziewano się, że wskaźnik referencyjny dla polskiego rynku może zacząć opracowywać ZBB. W związku z tym, z inicjatywy Polskiego Stowarzyszenia Dealerów Bankowych – Forex Polska, na początku 1993 r. rozpoczęto proces formalizacji opracowywania stawek referencyjnych WIBID/WIBOR[10]. Wzorowane były one, co do zasady, od strony konstrukcji i metodologii opracowywania na stawce LIBOR[11]. W konsekwencji ZBB postanowił nie rozpoczynać opracowywania  konkurencyjnej stawki.

Pomimo wielu podobieństw pomiędzy stawkami stopy procentowej dla różnych walut w całej Europie a WIBID/WIBOR, istniały od początku dwie bardzo istotne różnice. Po pierwsze stawki referencyjne WIBID/WIBOR były stawkami transakcyjnymi z uwagi na wiążący charakter kwotowań przekazywanych przez banki polskie. Banki kwotujące w Polsce, w odróżnieniu od banków kwotujących stawki LIBOR, zobowiązywały się (i zobowiązują obecnie), że przez 15 minut od godz. 11.00 będą gotowe do zawarcia transakcji po cenie nie gorszej niż podana przy kwotowaniu. Mechanizm ten dotyczy wszystkich terminów fixingowych transakcji niezabezpieczonych depozytów w – z góry określonych – limitach transakcyjnych[12]. Jest to ewenement na skalę światową, który uzmysławia, jak wielką wagę uczestnik fixingu musi przyłożyć do podawanych wartości. W przypadku LIBOR kwotowania miały charakter indykacyjny. Banki odpowiadały na pytanie: „Na jaki procent pożyczyłbyś rynkową kwotę, gdyby przyszedł do Ciebie jakiś bank, przy założeniu akceptowalnej dla Ciebie jego wiarygodności kredytowej, na chwilę przed godz. 11:00?”[13].  Banki podawały i podają zatem hipotetyczny koszt pieniądza w danym momencie, bez wymagania transakcyjności[14]. Po drugie LIBOR nigdy formalnie nie był wyliczany wraz z symetryczną stawką „bid”, czyli stawką, po której bank jest gotowy przyjąć depozyt od innego banku. Istnienie wskaźnika WIBID, powiązanego z WIBOR stałą wysokością spreadu, wraz z obowiązkiem zawarcia transakcji, było i jest narzędziem, które zapobiega zawyżaniu kwotowań i przeciwdziała potencjalnym manipulacjom.

Podobnie jak w przypadku wskaźników na rynku europejskim, stawki referencyjne WIBID/WIBOR nie powstały na podstawie konkretnego aktu normatywnego czy administracyjnego, ale w wyniku szerokiego współdziałania uczestników rynku finansowego. Stanowi to przykład – charakterystycznej dla tego ok (...)