Upadłość zleceniodawcy gwarancji bankowej

Monitor Prawa Bankowego 2025/07-08 Lipiec/Sierpień

Gwarancja bankowa stanowi jeden z najbardziej efektywnych instrumentów zabezpieczających interesy wierzycieli w obrocie gospodarczym. W praktyce nierzadko występują sytuacje, w których wobec jej zleceniodawcy zostaje ogłoszona upadłość. Rodzi to pytanie o wpływ tego zdarzenia na skuteczność gwarancji bankowej oraz podstawy prawne i tryb dochodzenia przez bank roszczenia zwrotnego wobec upadłego zleceniodawcy. Celem analizy jest określenie skutków ogłoszenia takiej upadłości ze szczególnym uwzględnieniem płaszczyzny relacji pomiędzy bankiem a zleceniodawcą.

Bartosz Merczyński

Taddeo Ferraro

Gwarancję bankową można rozpatrywać na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze stanowi ona czynność bankową, a jej elementy określono w art. 81 ust. 1 p.b.[1]. Po drugie gwarancję bankową postrzega się jako jeden z trzech funkcjonalnie powiązanych ze sobą stosunków prawnych. Pierwszy łączy wierzyciela z dłużnikiem. Wynika z niego zobowiązanie dłużnika do zabezpieczenia spełnienia świadczenia za pomocą gwarancji bankowej (tzw. stosunek podstawowy). Drugi wypływa z umowy zlecenia udzielenia gwarancji bankowej. W ramach tego stosunku (zazwyczaj) dłużnik z umowy podstawowej zleca bankowi, aby udzielił gwarancji w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłego beneficjenta. Trzecim stosunkiem prawnym – powstającym w konsekwencji wykonania zlecenia przez bank – jest gwarancja bankowa[2].

Charakter prawny gwarancji bankowej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 4 p.b. udzielanie gwarancji bankowych stanowi czynność bankową sensu stricto. Z przepisów ustawy o rachunkowości[3] wynika, że tworzy ona pozabilansowe zobowiązanie warunkowe[4]. Zasadniczą regulację gwarancji bankowej zamieszczono w art. 80-84 oraz art. 86a-87 p.b.

Gwarancja bankowa pełni funkcję zabezpieczającą. Stanowi rodzaj zabezpieczenia osobistego, które chroni wierzyciela przed następstwami niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika. Udzielając gwarancji bankowej, bank zobowiązuje się, że będzie pozostawał w gotowości do zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej. W przypadku gdy beneficjent spełni przesłanki zapłaty określone w takiej gwarancji, bank – w terminie oznaczonym w gwarancji – wypłaci mu sumę gwarancyjną w wysokości wskazanej w żądaniu (nie wyższej, niż zastrzeżono w gwarancji).

Gwarancja bankowa jest bardzo efektywnym zabezpieczeniem: relatywnie szybkim, łatwym oraz pewnym w realizacji. Wymienione cechy pozwalają – w razie zagrożenia bądź naruszenia interesu majątkowego beneficjenta niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania – przejść płynnie z fazy zabezpieczającej do wykonawczej. Tym samym gwarancja bankowa stanowi pożądane przez wierzycieli zabezpieczenie transakcji. Szacuje się, że w przypadku 95-97% udzielanych na świecie gwarancji termin, na który zostały udzielone, upływa bezskutecznie, ponieważ beneficjent nie złożył bankowi żądania wypłaty[5].

Gwarancja bankowa stanowi jednostronne przyrzeczenie świadczenia przez bank na rzecz beneficjenta. Świadczenie banku może polegać wyłącznie na zapłacie (art. 81 ust. 1 oraz art. 84 p.b.). W orzecznictwie przyjmuje się jednolicie, że gwarancji bankowej udziela się na podstawie umowy zawieranej między bankiem a beneficjentem[6]. Zdaniem SN: „(…) obligacyjny stosunek gwarancyjny powstaje ostatecznie w wyniku umowy zawartej między bankiem-gwarantem i beneficjentem gwarancji, jeszcze przed wystąpieniem z żądaniem zapłaty przez beneficjenta”[7]. Do zawarcia umowy dochodzi w chwili, gdy bank otrzymał oświadczenie beneficjenta o przyjęciu oferty w tej sprawie (art. 70 § 1 k.c.)[8]. Beneficjent nabywa względem banku wierzytelność o wypłatę sumy gwarancyjnej w momencie zawarcia umowy gwarancji.

Z art. 81 ust. 1 p.b. wynika, że gwarancja bankowa powinna wymieniać przesłanki zapłaty. Ich treść decyduje o zakresie odpowiedzialności banku[9]. Przepis ten nie wprowadza ograniczeń (...)