Upadłość posiadacza rachunku bankowego

Monitor Prawa Bankowego 2025/07-08 Lipiec/Sierpień

Rachunek bankowy (płatniczy) współcześnie w praktyce jest niezbędny do prowadzenia działalności gospodarczej. Ogłoszenie upadłości posiadacza zawsze wiąże się z pewnymi skutkami w stosunku prawnym, który wynika z zawartej umowy rachunku bankowego. Analizie tych skutków poświęcony jest niniejszy artykuł.

Tomasz Czech

W XXI w. rachunek bankowy (płatniczy) jest kluczowym oraz nieodzownym narzędziem przedsiębiorcy w prowadzonej działalności gospodarczej. Wynika to zarówno z obowiązujących przepisów, które wprowadzają liczne nakazy dotyczące rozliczeń w formie bezgotówkowej, jak i współczesnych zwyczajów w obrocie handlowym, które zdecydowanie preferują rozliczenia w takiej postaci.

W polskiej praktyce przeważają rachunki prowadzone przez banki[1]. Funkcję rozliczeniową mogą pełnić także rachunki płatnicze, które otwiera się w upoważnionych podmiotach niebankowych (np. spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, krajowych instytucjach płatniczych). Dalsze rozważania zostaną jednak ograniczone do rachunków bankowych z uwagi na ich dominującą rolę w obrocie gospodarczym. Analiza będzie dotyczyła konsekwencji prawnych upadłości posiadacza rachunku bankowego, któremu przysługuje status przedsiębiorcy[2].

Umowa rachunku bankowego po ogłoszeniu upadłości posiadacza

Zgodnie z art. 112 p.u.[3] ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na umowy rachunku bankowego[4]. Przepis ten potwierdza zasadę ogólną, zgodnie z którą – z zastrzeżeniem przepisów szczególnych – upadłość nie powoduje wygaśnięcia ani zmiany treści stosunku prawnego, którego stroną jest upadły. Celem jest utrzymanie stanu przedsiębiorstwa upadłego, tak aby nadal bezpiecznie przechowywać jego środki pieniężne oraz zapewnić syndykowi możliwość przyjmowania i dokonywania płatności bezgotówkowych w toku postępowania upadłościowego.

W myśl art. 112 p.u. – po ogłoszeniu upadłości posiadacza – stosunek prawny, który wynika z zawartej umowy rachunku bankowego, pozostaje w mocy i zachowuje dotychczasową treść[5]. Nie zmienia się układ praw i obowiązków stron w tym stosunku[6]. Konsekwencje te odnoszą się do wszelkiego rodzaju rachunków bankowych (arg. lege non distinguente). W szczególności bank jest nadal zobowiązany prowadzić rachunek na rzecz upadłego posiadacza i przechowywać jego środki pieniężne (art. 725 k.c.). W przypadku gdy rachunek ma charakter rozliczeniowy, na banku w dalszym ciągu spoczywa obowiązek przeprowadzania rozliczeń pieniężnych na zlecenie złożone przez upoważnioną osobę (zasadniczo syndyka lub jego pełnomocnika).

Co więcej, w umowie rachunku bankowego nie można zastrzec, że nastąpi jej rozwiązanie albo zmiana treści w wyniku ogłoszenia upadłości posiadacza. Zastrzeżenie takie byłoby sprzeczne z art. 112 p.u. Naruszałoby również art. 83 p.u., zgodnie z którym niedopuszczalne są postanowienia umowy przewidujące zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły, na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub ogłoszenia upadłości. Postanowienia te są nieważne.

Powołane przepisy nie stoją na przeszkodzie, aby – po ogłoszeniu upadłości posiadacza – dokonać wypowiedzenia umowy albo jej rozwiązania na mocy porozumienia stron[7]. Umowa rachunku bankowego może zatem wygasnąć w toku postępowania upadłościowego ze względu na następczą czynność prawną. Zgodnie z art. 730 k.c., gdy umowę zawarto na czas nieoznaczony, każda ze stron dysponuje uprawnieniem, aby wypowiedzieć ją w wybranym momencie[8]. Bank jednak może dokonać wypowiedzenia tylko z ważnych powodów. Powodem takim – stosownie do okoliczności – może być upadłość posiadacza oraz jej dalsze konsekwencje (np. gdy bank przestaje uzyskiwać wynagrodzenie określone w umowie za wykonywane czynności)[9]. Jeżeli umowę rachunku bankowego zawarto na czas oznaczony, wypowiedzenia dokonuje się na warunkach, które określono umownie w ramach zasady swobody kontraktowania (art. 353¹ k.c.). Odwołując się do tej zasady, możliwe jest również rozwiązanie umowy w wyniku zawarcia porozumienia stron (banku oraz syndyka).

W przypadku gdy bank prowadzi rachunek płatniczy na podstawie umowy ramowej[10], należy uwzględnić reguły szczególne, które wynikają z przepisów o usługach płatniczych[11]. W myśl art. 35 ust. 1 u.u.p. użytkownik (posiadacz rachunku) może wypowiedzieć umowę w każdym czasie ze skutkiem natychmiastowym, chyba że umowa przewiduje okres wypowiedzenia[12]. Okres ten nie może przekraczać miesiąca. Z kolei dostawca (bank) może wypowiedzieć umowę zawartą na czas nieokreślony z co najmniej dwumiesięcznym wypowiedzeniem (art. 35 ust. 2 u.u.p.)[13]. Trzeba jednak zauważyć, że strony mogą uzgodnić odmienne zasady wypowiedzenia, gdy użytkownik nie jest konsumentem (zob. art. 33 u.u.p. w zw. z art. 353¹ k.c.). W szczególności dopuszczalne jest wprowadzenie innego okresu wypowiedzenia umowy.

W związku z powyższym w praktyce można obserwować dwojakie podejście syndyków do rachunków bankowych upadłego po otwarciu postępowania upadłościowego. Częściej występuje rozwiązanie, zgodnie z którym syndyk – w krótkim czasie po ogłoszeniu upadłości posiadacza – wypowiada dotychczasową umowę rachunku bankowego[14] i zawiera nową z wybranym bankiem (działając w imieniu własnym, lecz na rzecz upadłego, zgodnie z art. 160 ust. 1 p.u.). Rzadziej spotyka się wariant, gdy syndyk utrzymuje dotychczasowy rachunek upadłego posiadacza i w dalszym ciągu wykorzystuje go w toku postępowania upadłościowego do przechowywania środków pieniężnych masy upadłości oraz bieżących rozliczeń. Obie opcje są prawnie dopuszczalne[15]. Mogą także występować w postaci mieszanej. (...)