Zlecenie płatnicze

Monitor Prawa Bankowego 2021/12 Grudzień

Zlecenie płatnicze stanowi podstawową czynność w systemie rozliczeń pieniężnych. Rozpoczyna transakcję płatniczą, która prowadzi do spełnienia świadczenia pieniężnego między uczestnikami obrotu (wpłaty, wypłaty bądź transferu środków pieniężnych). Czynność taka aktualizuje obowiązki umowne dostawców usług płatniczych w cyklu rozliczeniowym. 

Tomasz Czech

W dotychczasowym piśmiennictwie – poza krótkimi wzmiankami w komentarzach[1] oraz publikacjach encyklopedycznych[2] – nie poświęcano dużej uwagi konstrukcji prawnej zlecenia płatniczego. Wcześniejsze wypowiedzi[3] w znacznym stopniu są już nieaktualne z uwagi na istotną zmianę stanu normatywnego po wejściu w życie przepisów ustawy o usługach płatniczych[4]. Doniosłość tej problematyki oraz istniejąca luka w nauce polskiego prawa cywilnego uzasadnia przeprowadzenie analizy dotyczącej charakteru prawnego zlecenia płatniczego.

Kwestie terminologiczne

            W praktyce występują rozmaite określenia czynności rozpoczynającej transakcję płatniczą (polecenie, zlecenie, dyspozycja, żądanie itd.). W obowiązujących przepisach również nie posłużono się jednolitą terminologią. Wynika to przede wszystkim z braku wewnętrznej spójności naszego systemu prawnego dotyczącego rozliczeń pieniężnych. Obejmuje on kilka warstw historycznych legislacji, które nakładają się na siebie w niekoherentny sposób.

W przepisach kodeksu cywilnego mowa jest o zleceniu. Zgodnie z art. 725 k.c. przez

umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Artykuł 727 k.c. również odwołuje się do zlecenia.

            Z kolei w przepisach p.b.[5] występuje odmienna terminologia. Przepisy te odwołują się najczęściej do polecenia (np. art. 63 ust. 3, art. 63c p.b.) bądź dyspozycji (np. art. 63b, art. 63e ust. 1 p.b.). Niekiedy jednak pojawia się termin zlecenie (art. 65 p.b.) bądź zlecenie płatnicze (art. 67 p.b.). Podobne określenia wprowadzono w szczególnych aktach prawnych[6].

            De lege lata najistotniejsze znaczenie mają przepisy ustawy o usługach płatniczych. W przepisach tych – w miarę jednolicie – ustawodawca odwołuje się do pojęcia zlecenia płatniczego. Rzadko stosuje odmienne terminy[7]. Biorąc pod uwagę, że przepisy te normują zdecydowaną większość rozliczeń pieniężnych na polskim rynku płatniczym[8] i mają współczesny rodowód, w mojej ocenie uzasadnione jest oparcie się na terminologii wykorzystywanej w powołanym akcie prawnym. Dlatego w niniejszym artykule jest mowa o zleceniu płatniczym lub – w skrócie – zleceniu. Należy jednak zastrzec, że ważny jest nie tyle sam termin, co konstrukcja prawna, która się za nim kryje.      

Definicja zlecenia płatniczego

            Definicję zlecenia płatniczego zamieszczono w art. 2 pkt 36 u.u.p. Zlecenie to oznacza oświadczenie płatnika lub odbiorcy skierowane do jego dostawcy zawierające polecenie wykonania transakcji płatniczej. Przytoczona definicja wywodzi się z art. 4 pkt 13 PSD2[9] (wcześniej art. 4 pkt 16 PSD1[10]) i dość wiernie odzwierciedla regulację unijną[11]. Uwzględnia również terminologię zastosowaną w dyrektywie (pol. zlecenie płatnicze, ang. payment order, niem. Zahlungsauftrag, fr. ordre de paiement).

            Na podstawie przedstawionej definicji nasuwa się kilka wstępnych uwag. Po pierwsze kluczowym elementem, który konstytuuje zlecenie płatnicze, jest oświadczenie użytkownika (płatnika bą (...)