Czy mediacja stanowi skuteczne narzędzie w rozwiązywaniu sporów frankowych

Monitor Prawa Bankowego 2025/11 Listopad

Niespotykana dotąd w praktyce polskich sądów liczba tzw. sporów frankowych skłania od pewnego czasu do poszukiwania alternatywy, która pozwoli na ich rozwiązywanie poza salami sądowymi. Jedną z proponowanych metod stała się mediacja, której celem jest m.in. odciążenie wymiaru sprawiedliwości oraz przyspieszenie procesu zawierania ugód między bankami a kredytobiorcami. W artykule podjęto próbę oceny, czy – przy uwzględnieniu specyfiki sporów frankowych – mediacja jest odpowiednim narzędziem w tego rodzaju sprawach, czy w praktyce lepsze rezultaty przynoszą klasyczne negocjacje, w szczególności gdy obie strony korzystają ze wsparcia zawodowych pełnomocników.

Paulina Majtkowska

Polskie sądownictwo już od kilku lat mierzy się z ogromnym napływem spraw dotyczących umów kredytów i pożyczek hipotecznych denominowanych lub indeksowanych do franka szwajcarskiego (tzw. kredyty frankowe). Jest to pokłosie zawartych w latach 2004-2009 umów przez grupę liczącą ok. miliona osób, które wykorzystując sytuację ekonomiczną na rynku w postaci niskich stóp procentowych w Szwajcarii, zdecydowały się na lepsze warunki finansowe oferowane przez banki w kredytach udzielanych we frankach szwajcarskich (CHF). Decydując się na kredyty powiązane z walutą obcą, kredytobiorcy akceptowali ryzyko kursowe, które nie występowało w przypadku kredytów złotowych, przy czym – mimo że banki informowały o możliwości jego wystąpienia – było ono często nieszacowane lub bagatelizowane przez kredytobiorców[1].

Od 2008 r., w wyniku globalnego kryzysu finansowego oraz osłabienia złotego względem franka szwajcarskiego, warunki spłaty kredytów powiązanych z tą walutą zaczęły się stopniowo pogarszać. Wzrost kursu CHF przekładał się na zwiększenie wysokości rat kredytowych po ich przeliczeniu na złote. Kluczowym momentem było uwolnienie kursu CHF przez Narodowy Bank Szwajcarii 15.01.2015 r., co doprowadziło do gwałtownego i znacznego wzrostu wartości franka szwajcarskiego względem złotego. W obliczu negatywnego wpływu zjawisk gospodarczych na wysokość zobowiązań kredytowych, wielu kredytobiorców zaczęło poszukiwać sposobów „uwolnienia się” od kredytów frankowych, wszczynając sprawy sądowe i podejmując próby zakwestionowania treści zawartych umów kredytowych[2]. Sytuacja ta trwa do dziś.

W następstwie rozwinął się sektor usług prawnych wyspecjalizowanych w obsłudze sporów frankowych. Kredytobiorcy, podejmując decyzję o dochodzeniu roszczeń na drodze sądowej, zazwyczaj powierzają prowadzenie spraw profesjonalnym pełnomocnikom oraz kancelariom prawnym posiadającym doświadczenie w sporach z bankami.

Zgodnie z danymi statystycznymi Ministerstwa Sprawiedliwości[3] od początku 2017 r. do końca marca 2025 r. do sądów powszechnych wpłynęło ponad 480 tys. spraw dotyczących kredytów frankowych, a spośród nich załatwiono niecałe 300 tys. Jeśli spojrzymy na statystyki dotyczące poszczególnych lat, to w 2021 r. do polskich sądów wpłynęło ponad 67 tys., w 2022 r. ponad 84 tys., w 2023 r. ponad 124 tys., natomiast w 2024 r. jedynie nieznacznie mniej, bo ponad 123 tys. nowych spraw. Dane dotyczące załatwionych spraw[4] w poszczególnych latach przedstawiają się następująco: w 2021 r. – ponad 23 tys., w 2022 r. – ponad 40 tys., w 2023 r. – ponad 75 tys., a w 2024 r. – prawie 100 tys. W I kwartale 2025 r. wpłynęło ponad 25 tys. nowych spraw, przy czym załatwiono w tym okresie już ponad 33 tys. spraw (z czego ponad 22 tys. przez sądy pierwszej instancji, zaś ponad 11 tys. przez sądy drugiej instancji).

Mimo że przywołane dane wskazują na spadek liczby nowych spraw frankowych w rejestrach sądów i systematyczny wzrost tempa ich rozpoznawania, to postępowania te są nadal długotrwałe i trwają kilka lat. Wpływ nowych pozwów – choć obecnie nieco mniejszy – nie ustaje, co dodatkowo zwiększa obciążenie polskiego sądownictwa i wydłuża czas oczekiwania na rozstrzygnięcia sądowe[5] w sprawach innych niż frankowe. Według stanu na marzec 2025 r. sprawy dotyczące kredytów frankowych stanowiły około 75% wszystkich postępowań zarejestrowanych w sądach apelacyjnych (57 910 z 77 590 spraw) oraz około 44% postępowań w sądach okręgowych (130 438 z 298 458 spraw) w Polsce.

W świetle powyższych danych już od pewnego czasu pojawia się pytanie o realne alternatywy dla długotrwałych i kosztownych procesów sądowych. Poza koncepcją wprowadzenia rozwiązania ustawowego przez tzw. ustawę frankową[6], od kilku lat pojawiają się inne pomysły mające przyśpieszyć rozwiązanie społecznego problemu kredytów frankowych. Od 2023 r. obowiązuje postępowanie odrębne w sprawach toczących się z udziałem konsumentów (art. 458¹⁴-458¹⁶ k.p.c.). W ostatnim czasie coraz częściej wskazuje się również na możliwość wykorzystywania mediacji jako skutecznego narzędzia wspierającego zawieranie ugód w sporach pomiędzy kredytobiorcami a bankami.

Czym jest mediacja

Mediacja jest jedną z alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ang. alternative dispute resolution, ADR). Brak jest obecnie jednej powszechnie używanej definicji tej metody w literaturze międzynarodowej. Jedną z najbardziej syntetycznych definicji wprowadził Harold I. Abramson, określając mediację jako negocjacje prowadzone przy udziale osoby trzeciej[7]. Podobnie Allan J. Stitt wskazuje, że mediacja to nic więcej niż wspomagane negocjacje, dodając, że najlepszymi mediatorami są eksperci w procesie negocjacji, którzy pomagają stronom przezwyciężyć trudności w rozmowach[8]. W świetle tych definicji można odnieść wrażenie, że nie istnieje istotna różnica między negocjacjami a mediacją, jednak takie założenie stanowi zdecydowanie zbyt daleko idące uproszczenie.

Znacznie precyzyjniej i szerzej mediację definiuje Ch.W. Moore. Wskazuje, że mediacja to interwencja w negocjacje lub konflikt akceptowalnej trzeciej strony, która ma minimalną możliwość podejmowania decyzji lub w ogóle pozbawiona jest tej możliwości, ale towarzyszy zaangażowanym stronom w dobrowolnym zmierzaniu do obustronnie akceptowalnego porozumienia. Dodatkowo autor ten zaznacza, że mediacja, obok rozwiązywania konkretnych problemów, może dodatkowo ustanawiać lub wzmacniać relacje oparte na wzajemnym zaufaniu i szacunku między stronami lub kończyć relacje w sposób minimalizujący koszty emocjonalne i straty psychiczne[9]. Również w polskim piśmiennictwie i ustawodawstwie nie sposób znaleźć jednej uniwersalnej definicji mediacji. W przepisach proceduralnych[10] określa się cechy mediacji, takie jak dobrowolność, niejawność i bezstronność mediatora, co pozwala na zrekonstruowanie jej definicji w drodze interpretacji, pozostawiając przy tym samemu pojęciu nieco elastyczności[11].

Na potrzeby niniejszego opracowania mediację można określić jako dobrowolny, poufny proces, w którym neutralna i bezstronna osoba trzecia wspiera strony pozostające w sporze w osiągnięciu wzajemnie akceptowalnego porozumienia, uwzględniającego ich interesy oraz odpowiadającego ich rzeczywistym potrzebom[12].

W literaturze wyodrębnia się dwa zasadnicze modele mediacji. Różnią się one zakresem kompetencji przypisanych mediatorowi[13]. Mediacja facylitatywna to taka, w której mediator pomaga stronom w rozwiązaniu ich sporu i dojściu do ugody, wykorzystując przy tym rozwiązania proponowane przez strony. W mediacji ewaluatywnej mediator ocenia sytuację prawną stron, przewiduje rozstrzygnięcie sądu i aktywnie pomaga stronom w zawarciu ugody, a niekiedy proponuje im sposób lub sposoby rozwiązania sporu[14]. W przypadku mediacji w sprawach cywilnych (obejmujących m.in. sprawy konsumenckie)[15], polski ustawodawca w art. 183^3a k.p.c. pozostawia dużą swobodę co do sposobu prowadzenia mediacji, pozwalając mediatorowi na skorzystanie z obu modeli.

Ze względu na sposób wszczęcia postępowania można wyróżnić mediację umowną (kontraktową), w której strony zawierają umowę o mediację (art. 183¹ § 3 k.p.c.), oraz mediację sądową, tj. gdy sąd kieruje sprawę do mediacji (art. 183⁸§ 1 k.p.c.).

Czy mediacja stanowi alternatywę dla każdego postępowania

Mediacja znajduje zastosowanie w szerokim spektrum spraw. Występuje nawet w sprawach wynikających z popełnienia czynów zabronionych. Z uwagi na zasady prawa prywatnego (równość, autonomia woli czy swoboda umów) jej naturalnym środowiskiem jest jednak sfera stosunków prywatnoprawnych[16].

Analizując kategorie spraw „nadających się” do mediacji, w literaturze wprowadza się pojęcie „zdatności mediacyjnej”. Wskazuje się, że określenie to jest determinowane pojęciem zdolności ugodowej, co potwierdza art. 10 k.p.c.[17]. W tym zakresie istnieją dwa poglądy. Zgodnie z pierwszym poglądem[18] o zdolności mediacyjnej decydują przepisy prawa: zarówno materialnego (art. 917 k.c.), jak i procesowego (art. 10 k.p.c. i art. 184 k.p.c.). Musi zatem istnieć przepis, który wyklucza ją w konkretnych sprawach[19]. Jeżeli brakuje takiego wyłączenia, ugoda mediacyjna może być zawarta. Zgodnie natomiast z drugim poglądem należy się skupić przede wszystkim na rzeczywistej wykonalności takiej ugody (tzw. szerokie rozumienie „zdolności mediacyjnej”).

W ocenie autorki, analizując zasadność zastosowania mediacji w sprawach uznanych za „zdatne mediacyjnie” według wcześniej wskazanych kryteriów, warto również uwzględnić specyfikę konkretnego sporu. Jak zauważa R. Morek, obecność mediatora – która odróżnia mediację od klasycznych negocjacji – ma na celu zachęcenie stron do bardziej obiektywnego spojrzenia na swoje stanowiska, ich doprecyzowania, a czasem także do ich ponownej oceny. Mediator zadaje pytania, które pomagają uczestnikom uporządkować własne potrzeby i oczekiwania, a także dostrzec aspekty wcześniej pomijane. Mediator może badać, na ile interesy stron się pokrywają, oraz ocenić ich gotowość do kompromisów – zarówno podczas wspólnych sesji, jak i indywidualnych rozmów. Jego zadaniem jest nadawanie rozmowie struktury, kierowanie jej przebiegiem, a także inspirowanie uczestników do poszukiwania kreatywnych rozwiązań, np. przez technikę burzy mózgów. Kluczowym celem mediatora jest wykorzystanie integracyjnego potencjału negocjacji, czyli przesunięcie uwagi stron z rywalizacji na wspólne rozwiązywanie problemu i dążenie do porozumienia, które będzie obustronnie satysfakcjonujące[20]. W tym kontekście warto podkreślić, że osiągnięcie takiego rezultatu bardzo często uzależnione jest od utrzymania pozytywnych relacji między stronami, co może stanowić fundament ich dalszej współpracy, zwłaszcza w przypadku sporów między partnerami biznesowymi. Nie bez powodu często mówi się, że mediację prowadzoną w środowisku biznesowym charakteryzują trzy kluczowe cechy: good business, good relationship oraz safe future. Odzwierciedlają one istotę mediacji jako procesu, który sprzyja budowaniu trwałych relacji, zapewnia bezpieczeństwo współpracy i pozwala osiągać korzystne rozwiązania dla obu stron.

W świetle przedstawionych rozważań nasuwa się pytanie: czy w sporach frankowych o charakterze masowym, w których występuje asymetryczna relacja między stronami (konsument – bank), opisane wyżej korzyści wynikające z obecności mediatora podczas negocjacji mają szansę zaistnieć? Czy w warunkach ograniczonej przestrzeni do kompromisu – determinowanej zarówno przez politykę banków, jak i przez strategie profesjonalnych pełnomocników reprezentujących konsumentów w zakresie rozliczenia świadczeń spełnionych na podstawie umów kredytu – sprowadzającej się do ustalenia kwestii finansowych, efektywniejszym rozwiązaniem dla spraw frankowych niesą negocjacje?

Mediacje w sporach o kredyty frankowe

Z mediacji w sprawach kredytów frankowych można było korzystać od momentu złożenia pierwszych pozwów przeciwko bankom[21]. Początkowo jednak zainteresowanie banków zawieraniem ugód z kredytobiorcami, a tym bardziej wykorzystywaniem mediacji, było niewielkie. Z czasem, w wyniku zmiany kierunku orzecznictwa – zwłaszcza pod wpływem wyroków Trybunału Sprawiedliwości UE – sądy polskie zaczęły coraz częściej stwierdzać nieważność umów kredytu ze względu na abuzywność ich postanowień (art. 385¹ § 1 k.c.). Ponadto, na skutek niekorzystnych rozstrzygnięć sądowych, banki musiały podejmować kroki celem zabezpieczenia swoich roszczeń o zwrot kapitału kredytu, co oznaczało nowe postępowania sądowe. Skłoniło to banki do zmiany dotychczasowego podejścia i większego otwarcia na polubowne formy rozwiązywania sporów.

Jak wskazano wyżej, mediacja w sporach cywilnych (w tym w sprawach frankowych), może być prowadzona w modelu zarówno facylitatywnym (klasycznym), jak i ewaluatywnym. Każdy z nich można zobrazować przykładami w sprawach frankowych.

W modelu mediacji facylitatywnej, w którym mediator pomaga wypracować ugodę przy wykorzystaniu rozwiązań proponowanych przez strony, nie ocenia on ich sytuacji prawnej. Przykładowo, gdy kredytobiorca występuje z pozwem o zwrot wszystkich rat spłaconych na podstawie nieważnej umowy kredytu, a bank proponuje zawarcie ugody, w której rozliczone zostanie jego roszczenie o zwrot kapitału kredytu, mediator może pomóc stronom znaleźć wspólne rozwiązanie, np. prosząc bank o przedstawienie szczegółowych kalkulacji skutków finansowych dla konsumenta w każdym z zaproponowanych rozwiązań. Rolą mediatora jest ułatwienie komunikacji między stronami. Strony same wypracowują akceptowalne dla siebie rozwiązanie, natomiast mediator pilnuje tylko samego procesu prowadzonych negocjacji i wymieniania ofert.

W modelu ewaluatywnym, w którym mediator jest bardziej aktywny, analizuje on sytuację prawną stron, pomaga w ocenie słabych i mocnych aspektów sprawy, proponuje sposoby rozwiązania, a nawet przewiduje rozstrzygnięcie sądu. Przykładowo, mediator może wskazać na obecnie przeważającą linię orzeczniczą, a więc wysokie prawdopodobieństwo unieważnienia umowy kredytu frankowego przez sąd. Dodatkowo mediator może informować strony, że gdy umowa kredytu frankowego okaże się nieważna, bank ma prawo pozwać kredytobiorcę o zwrot kapitału kredytu, co będzie oznaczało np. konieczność natychmiastowej spłaty dużej kwoty przez kredytobiorcę, uwikłanie się w kolejną sprawę sądową czy poniesienie dalszych kosztów związanych z ustanowieniem pełnomocnika w kolejnej sprawie. W konsekwencji mediator może zaproponować stronom rozważenie ugody, w której kredyt zostanie przewalutowany na złote, a jego saldo będzie odpowiadało kredytowi złotowemu zaciągniętemu w dacie zawarcia umowy. W modelu ewaluatywnym mediator aktywnie zatem informuje o potencjalnym wyniku procesu sądowego i wykorzystuje go jako narzędzie zachęcające do zawarcia ugody.

Mediacje prowadzone obecnie w sprawach frankowych mają charakter mieszany. Z jednej strony występują w nich elementy mediacji ewaluatywnej – mediator, odwołując się do utrwalonej i w dużej mierze jednolitej linii orzeczniczej TSUE oraz sądów powszechnych, może wskazywać stronom potencjalne skutki procesowe i prawne. Z drugiej strony zakres jego rzeczywistej roli jest ograniczony, ponieważ w praktyce mediacje często sprowadzają się do prezentacji przez banki standardowych propozycji ugodowych, pozostawiając niewielką przestrzeń do realnych negocjacji. W efekcie mamy do czynienia z hybrydą – procedurą, w której mediator zachowuje możliwość oceny sytuacji prawnej, ale jednocześnie funkcjonuje przede wszystkim jako facylitator rozmowy dotyczącej warunków finansowych ugody.

Sprawy frankowe nie są sprawami jednostkowymi, w których występuje duża niepewność co do rozstrzygnięcia sądowego, lecz sporami na skalę masową. Dlatego, przystępując do mediacji, kredytobiorcy są świadomi swojej negocjacyjnej BATNA (Best Alternative to a Negotiated Agreement), czyli alternatywy polegającej na skierowaniu sprawy do sądu, gdzie mają wysokie szanse na korzystne rozstrzygnięcie[22]. W takich warunkach mediacja jako alternatywa dla procesu sądowego może być przydatna kredytobiorcom wtedy, gdy w grę wchodzą czynniki pozafinansowe – przede wszystkim czas i emocje. Kredyty frankowe zaciągano na okres 20-30 lat, a więc stanowią one zobowiązania długoterminowe, które w istotny sposób wpływają na sytuację życiową i finansową kredytobiorców. Z reguły ich udzielenie wiązało się z ustanowieniem hipoteki na nieruchomości. Gdyby zaprzestano spłaty rat kredytu, bank mógłby wszcząć egzekucję i doprowadzić do sprzedaży nieruchomości, przeznaczając uzyskane środki na spłatę zadłużenia. Tego rodzaju ryzyko, w połączeniu z wieloletnim charakterem zobowiązania, sprawia, że spór z bankiem jest dla wielu kredytobiorców źródłem istotnego obciążenia psychicznego. Zawarcie ugody i dużo szybsze zakończenie sporu może być zatem postrzegane nie tylko jako rozwiązanie finansowe, lecz także jako szansa na odzyskanie spokoju i poczucia bezpieczeństwa.

Asymetryczny charakter relacji w sprawach frankowych (konsument – bank) sprawia, że zupełnie inna jest optyka ze strony instytucji finansowej. Dla banku pojedyncza sprawa stanowi element szerszego problemu systemowego. Jest to jeden z tysięcy sporów. Interes banku polega na ograniczeniu kosztów związanych z portfelem kredytów frankowych i długotrwałymi procesami sądowymi (kosztami obsługi prawnej, rosnącymi odsetkami), co przemawia za zawieraniem ugód. Znaczenie mogą, oczywiście, mieć również aspekty wizerunkowe i relacyjne (reputacja instytucji na rynku czy utrzymanie zaufania klientów, którzy nadal korzystają z innych produktów finansowych tego banku), jednak nie wydaje się, aby banki uznawały te czynniki za nadrzędne wobec wymiaru finansowego. Praktyką banków jest więc standaryzowanie ugód i minimalizowanie oferowanych warunków porozumień.

Wobec ukształtowania się korzystnej dla konsumentów linii orzeczniczej propozycje ugodowe banków zwykle podlegają dalszym negocjacjom. Szczegółowe warunki rozliczeń stron są wówczas przedmiotem indywidualnych negocjacji, w których kluczową rolę odgrywają profesjonalni pełnomocnicy, reprezentujący strony i wspierający je w wypracowaniu porozumienia.

Mediacje w Centrum Mediacji Sądu Polubownego przy KNF

Aby wykorzystać mediację na szerszą skalę w sporach frankowych, w 2021 r. uruchomiono specjalny program w Centrum Mediacji Sądu Polubownego przy Komisji Nadzoru Finansowego[23]. Program przeznaczono dla banków, które w odpowiedzi na inicjatywę Przewodniczącego KNF zdecydowały się przedstawić oferty ugodowe swoim klientom. Skorzystało z tego wiele banków posiadających w portfelach kredyty frankowe[24].

Propozycja KNF dotycząca warunków ugód zakładała przewalutowanie kredytów udzielonych we frankach szwajcarskich, tak jakby od początku były wyrażone w złotych[25]. Banki, przedstawiając swoje oferty ugodowe, mogły uwzględnić parametry zaproponowane przez Przewodniczącego KNF, jednak pozostawiono im swobodę odnośnie do warunków ugód zgodnie z własną polityką wewnętrzną[26].

Postępowanie mediacyjne w ramach programu KNF rozpoczyna się z inicjatywy kredytobiorcy. Może on złożyć wniosek o mediację za pośrednictwem systemu bankowości elektronicznej udostępnianego przez bank, który przystąpił do programu. Mediacje odbywają się na etapie przedsądowym i umożliwiają zawarcie ugody bez konieczności kierowania sprawy do sądu. W pojedynczych przypadkach mediacje rozpoczynają się po wszczęciu postępowania sądowego, co wynika z decyzji kredytobiorców o złożeniu wniosku mediacyjnego do KNF na tym etapie[27].

Podobnie jak w przypadku mediacji uregulowanej w przepisach procedury cywilnej, również postępowanie mediacyjne prowadzone przez Centrum Mediacji przy KNF charakteryzuje dobrowolność i poufność, a ponadto neutralność i bezstronność mediatora[28]. W przypadku zawarcia ugody przed mediatorem i jej zatwierdzenia przez sąd zyskuje ona moc prawną ugody sądowej. Opłata za mediację dotyczącą kredytu frankowego wynosi 500 zł, niezależnie od liczby współkredytobiorców. Ponosi ją zawsze bank[29].

Z informacji opublikowanych na stronie internetowej KNF wynika, że od października 2021 r. do października 2024 r. w Centrum Mediacji Sądu Polubownego przy KNF wszczęto 64 200 postępowań dotyczących kredytów frankowych. Do końca września 2024 r. zakończono 60 024 mediacji, z czego w 44 558 postępowaniach doszło do zawarcia ugody, a 15 463 postępowań zakończyło się bez zawarcia ugody. Z informacji tych wynika, że ponad 74% dotychczasowych postępowań mediacyjnych dotyczących umów o kredyty frankowe zakończyło się zawarciem ugody. W 2024 r. ugodę zawarto w ponad 83% przypadków[30].

Powyższe dane potwierdzają, że wdrożenie programu mediacyjnego przy KNF przyczyniło się do wzrostu liczby ugodowych rozstrzygnięć w sprawach frankowych. Należy jednak zaznaczyć, że zdecydowana większość tych postępowań miała charakter przedsądowy, co uniemożliwia jednoznaczne stwierdzenie, czy w przeciwnym razie każdy z kredytobiorców zdecydowałby się na wszczęcie postępowania sądowego przeciwko bankowi. Trudno więc oszacować, w jakim stopniu zawarte ugody realnie odciążyły wymiar sprawiedliwości od potencjalnych pozwów. Sam fakt ich zawierania należy ocenić pozytywnie.

Warto zauważyć, że liczba mediacji w tym trybie wykazuje tendencję spadkową. W 2022 r. wszczęto 18,5 tys. postępowań, w 2023 r. – 21,7 tys., natomiast w 2024 r. – już tylko 11,1 tys. Spadek ten tłumaczony jest rosnącą liczbą ugód zawieranych bezpośrednio między bankami a kredytobiorcami, z pominięciem procedury mediacyjnej[31]. Może to wskazywać, że gdy banki podejmują aktywne działania w celu ograniczenia portfela kredytów frankowych m.in. przez przedstawianie ofert ugodowych kredytobiorcom, bezpośrednie negocjacje okazują się wystarczające, aby osiągnąć porozumienie między stronami.

Projekt pilotażowy „Mediacja Frankowa”

W lutym 2025 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w tzw. wydziale frankowym rozpoczął projekt pilotażowy „Mediacja Frankowa”. Z opublikowanych informacji wynika, że celem projektu jest stworzenie stronom postępowania szansy na ugodowe rozwiązanie sporu frankowego „w sposób kompleksowy, ostateczny i szybki”[32].

Podstawowym elementem projektu jest obowiązkowe spotkanie informacyjne online z mediatorem (o którym mowa w art. 183⁸§ 4 k.p.c.). Podczas spotkania mediator ma przedstawić stronom pełne informacje dotyczące skutków skorzystania z mediacji[33]. Jako zalety mediacji wdrażanej w projekcie pilotażowym wymieniono: niższe koszty, krótszy czas trwania sporu, zachowanie relacji między stronami, kontrolę stron nad rezultatem postępowania, poufność, minimalizację stresu oraz możliwość wypracowania niestandardowych rozwiązań, które mogłyby się nie mieścić w ramach wyroków sądowych[34].

Ze względu na stosunkowo krótki okres obowiązywania programu pilotażowego „Mediacje Frankowe” nie są jeszcze dostępne oficjalne statystyki. W odpowiedzi na zapytanie złożone do Sądu Okręgowego w Warszawie o wstępne statystyki przeprowadzonych dotychczas mediacji[35] wskazano, że od początku projektu do 4.08.2025 r. do mediacji skierowano 4250 spraw, spośród których 15 zakończono ugodą mediacyjną. W około 1000 spraw strony nie wyraziły zgody na prowadzenie mediacji.

Dotychczasowe doświadczenia uczestników postępowań w ramach opisywanego programu pilotażowego jako profesjonalnych pełnomocników stron skłaniają do wniosku, że w sprawach frankowych – w których mediacje w zdecydowanej większości sprowadzają się do negocjacji kwestii finansowych, bez potrzeby poszukiwania niestandardowych rozwiązań – ich samodzielny udział byłby w pełni wystarczający i doprowadziłby do takich samych rezultatów jak przy udziale mediatora. W odróżnieniu od programu mediacji prowadzonego przez Centrum Mediacji Sądu Polubownego przy KNF, program Sądu Okręgowego w Warszawie obejmuje toczące się postępowania sądowe, gdzie strony zazwyczaj są reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników. W konsekwencji w większości spraw frankowych korzyści typowe dla mediacji – takie jak skrócony czas trwania sporu, poufność czy ograniczenie stresu i niepewności po stronie kredytobiorców – mogą zostać osiągnięte w wynegocjowanej przez pełnomocników stron ugodzie, do której zawarcia sąd powinien zachęcać zgodnie z art. 10 k.p.c.

Podsumowanie

Mediacja pozostaje istotnym narzędziem rozwiązywania sporów także w sprawach konsumenckich, jednak nie sposób formułować jednoznacznych wniosków co do jej uniwersalnej skuteczności. W ocenie autorki nie każda sprawa „nadaje się do mediacji”.

W masowych sporach frankowych, w których korzystanie z mediacji stanowi dla banków jeden z elementów „zarządzania portfelem” sporów, a składane oferty ugodowe dają możliwość negocjowania głównie kwestii finansowych (np. kwoty płatności czy rozłożenia jej na raty), mediacja nie zawsze okazuje się najefektywniejszym rozwiązaniem. Gdy sprawa znajduje się już na etapie postępowania sądowego, szybszym sposobem zakończenia sporu wydają się bezpośrednie negocjacje, pod warunkiem że obie strony są reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników, zdolnych do obiektywnej oceny składanych propozycji ugodowych i skutecznego zabezpieczenia interesów stron.

Mediacja jest niewątpliwie wartościowym i potrzebnym narzędziem. Jej potencjał nie powinien jednak być podważany przez nieprzemyślane wdrożenia w sprawach, w których ugoda mogłaby zostać zawarta znacznie szybciej w wyniku bezpośrednich negocjacji. Spory frankowe występują na dużą skalę i dotyczą szerokiego grona obywateli. Jeśli osoby uczestniczące w tych postępowaniach doświadczą mediacji jako procesu nieefektywnego, wymuszonego lub przedłużającego postępowanie, może to ich zniechęcać do korzystania z tego środka w przyszłości w sprawach, w których osiągnięcie porozumienia bez udziału mediatora będzie niemożliwe.

Paulina Majtkowska
adwokat w kancelarii SPCG,
mediator w Centrum Mediacji
przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie

[1] M. Gutowski, Wadliwość umów kredytów frankowych, Warszawa 2022, s. 3 i n.

[2] M. Gutowski, Wadliwość…, s. 4 i n.

[3] Zob. Uzasadnienie projektu ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie rozpoznawania spraw dotyczących zawartych z konsumentami umów kredytu denominowanego lub indeksowanego do franka szwajcarskiego, druk z 30.06.2025 r., https://legislacja.gov.pl/projekt/12394303/katalog/13109961#13109961 (dostęp: 10.08.2025 r.).

[4] Pojęcie „załatwienia sprawy” w danych statystycznych MS należy rozumieć jako zakończenie sprawy w danej instancji.

[5] Biorąc pod uwagę, że wartość przedmiotu sporu w sprawach dotyczących kredytów frankowych najczęściej przewyższa 100 000 zł, zgodnie z właściwością rzeczową uregulowaną w art. 17 pkt 4 k.p.c., właściwe do ich rozpoznawania w pierwszej instancji są sądy okręgowe, a w drugiej instancji – sądy apelacyjne.

[6] Na rozwiązanie problemu kredytów frankowych przez interwencję ustawodawcy zdecydowały się np. Węgry.

[7] H. I. Abramson, Mediation Representation, Oxford University Press 2011, s. 88.

[8] A. J. Sitt, Mediation Commercial Disputes (Canada Law Book Topics in Dispute Resolution), Aurora 2003, s. 33.

[9] Ch. W. Moore, Mediacje. Praktyczne strategie rozwiązywania konfliktów, Warszawa 2009, s. 30.

[10] Zarówno w kodeksie postępowania cywilnego, jak i w kodeksie postępowania karnego czy kodeksie postępowania administracyjnego.

[11] C. Rogula, Mediacja w prawie polskim [w:] Mediacja w praktyce mediatora pełnomocnika (red. C. Rogula, A. Zemke-Górecka), Warszawa 2021, s. 40.

[12] Podobnie J. Skoczeń, R. Wierzbicka, Mediacja w postępowaniach sądowych, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ 2015, nr 3, s. 199.

[13] E. Gmurzyńska, Mediacja facylitatywna i mediacja ewaluatywna (ocenna) [w:] Mediacje. Teoria i praktyka (red. E. Gmurzyńska, R. Morek), Warszawa 2024, s. 179.

[14] L. Indan-Pykno, M. Indan-Pykno, Definicja mediacji [w:] Ugoda mediacyjna. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory ugód, C.H. Beck 2022, Legalis.

[15] Z takim rodzajem mediacji mamy do czynienia w przypadku sporów dotyczących kredytów frankowych.

[16] R. Morek, Zakres zastosowania mediacji [w:] Mediacje. Teoria i praktyka (red. E. Gmurzyńska, R. Morek), Warszawa 2024, s. 25.

[17] D. Tomzik, Zdolność ugodowa a zdatność mediacyjna [w:] Mediacja w praktyce mediatora pełnomocnika (red. C. Rogula, A. Zemke-Górecka), Warszawa 2021, s. 192.

[18] D. Tomzik, Zdolność…,s.192 i przywołane tam publikacje.

[19] Tak np. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477¹² k.p.c.).

[20] R. Morek, Mediacje a negocjacje [w:] Mediacje. Teoria i praktyka (red. E. Gmurzyńska, R. Morek), Warszawa 2024, s. 31 i n.

[21] Mediację wprowadzono do przepisów k.p.c. ustawą z 28.07.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1438).

[22] Szacuje się, że ok. 97% spraw frankowych wygrywają kredytobiorcy – https://businessinsider.com.pl/finanse/frankowicze-masowo-wygrywaja-z-bankami-tylko-3-proc-przegranych/sf9jtbj (dostęp: 25.08.2025 r.)

[23] Sąd Polubowny przy KNF został powołany na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z 21.07.2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 640) do rozpatrywania sporów między uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi KNF a odbiorcami usług świadczonych przez te podmioty.

[24] https://www.knf.gov.pl/dla_rynku/sad_polubowny_przy_KNF?articleId=90977&p_id=18 (dostęp: 15.08.2025 r.).

[25] https://finanse.gazetaprawna.pl/artykuly/8313051,najczestsze-pytania-w-sprawie-mediacji-przed-sadem-polubownym-przy-knf.html (dostęp: 15.08.2025r.).

[26] https://www.knf.gov.pl/dla_rynku/sad_polubowny_przy_KNF/mediacje_dot_kredytow_denominowanych_lub_indeksowanych (dostęp: 15.08.2025 r.)

[27] Informacje zostały uzyskane za pomocą techniki badawczej w postaci wywiadu pogłębionego z mediatorem Sądu Polubownego przy Komisji Nadzoru Finansowego (kadencja 2021-2023 r.), który przeprowadził ok. 200 mediacji w sprawach frankowych.

[28] https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/o_mediacji_2023_prezentacja.pdf (dostęp: 15.08.2025r.).

[29] https://www.knf.gov.pl/dla_rynku/sad_polubowny_przy_KNF/mediacje_dot_kredytow_denominowanych_lub_indeksowanych (dostęp: 15.08.2025 r.).

[30] https://www.knf.gov.pl/dla_rynku/sad_polubowny_przy_KNF?articleId=90977&p_id=18 (dostęp: 15.08.2025 r.).

[31] https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/frankowicze-wybieraja-ugody-spada-liczba-mediacji-przy-knf/sc0m55s (dostęp: 15.08.2025 r.).

[32] https://bip.warszawa.so.gov.pl/artykul/1985/8362/korzysci-plynace-z-mediacji-i-ugody-w-sprawie-dotyczacej-kredytu-frankowego (dostęp: 15.08.2025 r.).

[33] https://bip.warszawa.so.gov.pl/artykul/1985/8362/korzysci-plynace-z-mediacji-i-ugody-w-sprawie-dotyczacej-kredytu-frankowego (dostęp: 15.08.2025 r.).

[34] https://bip.warszawa.so.gov.pl/artykul/1986/8363/czym-jest-mediacja (dostęp: 15.08.2025 r.).

[35] Wniosek o udzielenie informacji został złożony przez autorkę na podstawie art. 10 ustawy z 6.09.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 902).